tag:blogger.com,1999:blog-60542800775799884612024-03-08T06:24:46.020-08:00Nauka prawa jazdyIga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.comBlogger25125tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-44241079861304572062012-07-20T08:54:00.000-07:002012-07-20T08:54:00.939-07:00Ekonomia<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Ekonomia</b> </span></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"> </span>– nauka społeczna analizująca oraz opisująca produkcję,</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"> dystrybucję oraz konsumpcję dóbr.</span> </div><table class="toc" id="toc" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> </tr></tbody></table><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Podstawowe_zagadnienia_ekonomii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Podstawowe_zagadnienia_ekonomii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Podstawowe_zagadnienia_ekonomii">Podstawowe zagadnienia ekonomii</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Ekonomia jest nauką o tym, jak jednostka i społeczeństwo decydują o wykorzystaniu zasobów (wszystkich, gdyż wszystkie zasoby mają alternatywne zastosowanie i z definicji są w niedoborze) – które mogą mieć także inne, alternatywne, zastosowania – w celu wytwarzania różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję obecną lub przyszłą, pomiędzy różne osoby i różne grupy w społeczeństwie.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Termin ekonomia pochodzi z greckiego οίκος <i>(oikos)</i> – dom i νομος <i>(nomos)</i> – prawo, reguła. Pierwszy raz pojawia się u Ksenofonta – taki tytuł nosi jedno z jego dzieł. Starożytni przez to słowo rozumieli zasady prowadzenia gospodarstwa domowego. Inna szkoła mówi, że słowo ekonomia jest połączeniem słów <i>oikos</i> – dom, gospodarstwo domowe i <i>nomeus</i> – człowiek, który zarządza, przydziela. Czasownik <i>oikonomeo</i> oznacza więc kierowanie domem. Ksenofont rozumiał <i>oikonomikos</i> jako kierowanie gospodarstwem domowym.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Jednym z podstawowych pojęć ekonomii jest rzadkość dóbr. Niemal wszystko jest rzadkie: żadna ilość dóbr nie jest w stanie całkowicie usatysfakcjonować społeczeństwa, bez względu na stopień zamożności każdy chce mieć więcej. Ekonomia nazywa ten stan <b>nieograniczonością potrzeb ludzkich</b>. Przedmiot zainteresowania ekonomii częściowo pokrywa się z zagadnieniami badanymi w ramach innych nauk społecznych, ale ekonomia zajmuje się głównie relacjami zachodzącymi między kupującym a sprzedającym oraz analizą rynku.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_ekonomii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_ekonomii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_ekonomii">Działy ekonomii</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Tradycyjnie ekonomię dzieli się na mikroekonomię, która zajmuje się tym, w jaki sposób gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa podejmują decyzje i jak współdziałają na konkretnych rynkach, oraz na makroekonomię, która skupia swoją uwagę na badaniu całej gospodarki.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Dzisiaj ekonomiści, uwzględniając oddziaływanie handlu zagranicznego i wzajemne powiązania gospodarcze na świecie, wyróżniają również dodatkowo, jako działy ekonomii, międzynarodowe stosunki gospodarcze – zajmujące się uwzględnieniem wpływu międzynarodowej wymiany handlowej na gospodarkę państwa oraz gospodarkę światową – dział ekonomii zajmujący się gospodarką całego świata jako jednego organizmu.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Pod pojęciem ekonomii pozytywnej rozumie się stwierdzenia będące naukowym i obiektywnym wyjaśnieniem funkcjonowania gospodarki (na przykład do ekonomii pozytywnej należy stwierdzenie „Dwukrotne zwiększenie opodatkowania wyrobów tytoniowych spowoduje spadek ich konsumpcji”), natomiast sądy ekonomiczne oparte na subiektywnym systemie wartościowania określane są mianem ekonomii normatywnej (przykładowo "Rząd polski powinien prowadzić politykę mającą na celu obniżenie poziomu konsumpcji wyrobów tytoniowych"). Obok ekonomii pozytywnej i normatywnej wyróżniamy także pojęcie <i>sztuki ekonomii</i>, które dotyczy zagadnień polityki. <i>Sztuka ekonomii</i> wiąże naukę ekonomii z ekonomią normatywną i stawia następujące pytania: Jeśli takie są czyjeś cele normatywne (ekonomia normatywna) i jeśli tak funkcjonuje gospodarka (ekonomia pozytywna), to jak można najlepiej osiągnąć te cele.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b><sup class="reference" id="cite_ref-2">Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</sup></b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><sup class="reference" id="cite_ref-2"> </sup></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><sup class="reference" id="cite_ref-2"> </sup></span></div><small><sup class="reference" id="cite_ref-2"> </sup></small>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-31791431969399712032012-07-13T08:52:00.000-07:002012-07-13T08:52:00.461-07:00Geofizyka<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Geofizyka</b></span> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">– dyscyplina w dziedzinie nauk o Ziemi, w której bada się Ziemię jako planetę metodami naukowymi używanymi w fizyce.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Przedmiotem badań w geofizyce są procesy fizyczne zachodzące obecnie oraz w przeszłości w geosferach: litosferze, atmosferze i hydrosferze. Celem badań geofizycznych jest wyjaśnienie zjawisk obserwowanych w Ziemi na gruncie pojęć i terminów fizyki wykorzystując prawa i teorie fizyki. Geofizyka jest nauką teoretyczną, której ważnym elementem są także obserwacje i eksperymenty terenowe. Do grona światowej sławy geofizyków należą np. Maurycy Pius Rudzki (1862-1916), Emil Wiechert (1861-1928) czy Andrija Mohorovičić (1857- 1936), czasem zalicza się do nich także wielkich fizyków: np. Galileusza (1564-1642), czy Izaaka Newtona (1643-1727) oraz matematyków: np. Johanna Carla Friedricha Gaussa (1777-1855). Do nauk o Ziemi należą także: geologia, geografia, geodezja, oceanografia i meteorologia. </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Geofizyka składa się z 5 podstawowych dziedzin:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">fizyki Ziemi,</span></li><li><span style="font-size: small;">nauk o atmosferze i oceanie,</span></li><li><span style="font-size: small;">hydrologii,</span></li><li><span style="font-size: small;">fizyki przestrzeni kosmicznej,</span></li><li><span style="font-size: small;">badań polarnych.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Częścią geofizyki jest też geofizyka stosowana.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b><br /></b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Nauki o ziemi</b> zajmują się badaniem pól fizycznych oraz fizycznych właściwości Ziemi (jako planety) oraz poznawaniem jej budowy. Może być uważana tak jak inne nauki o Ziemi za część nauk planetarnych. Podstawowe metody nauk o Ziemi to:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">geoelektryka</span></li><li><span style="font-size: small;">geofizyka otworowa</span></li><li><span style="font-size: small;">geomagnetyzm</span></li><li><span style="font-size: small;">grawimetria</span></li><li><span style="font-size: small;">magnetometria</span></li><li><span style="font-size: small;">radiometria geofizyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">sejsmika</span></li><li><span style="font-size: small;">sejsmika górnicza</span></li><li><span style="font-size: small;">sejsmologia</span></li><li><span style="font-size: small;">sejsmologia górnicza</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Hydrologia</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Nauki o przestrzeni kosmicznej</b></span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">astrofizyka</span></li><li><span style="font-size: small;">planetologia</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-25243561951243305162012-07-06T08:48:00.000-07:002012-07-06T08:48:00.237-07:00Psychologia<h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"> <span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b> </b></span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Psychologia</b> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"> </span>(od stgr. ψυχή <i>Psyche</i> = dusza, i λόγος <i>logos</i> = słowo, myśl, rozumowanie) </span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"> </span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif; font-weight: normal; text-align: center;"><span style="font-size: small;">– nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. W zasadzie psychologia dotyczy ludzi, ale mówi się o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii – etologia.</span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Opis"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Opis"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Opis"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Opis">Opis</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Nauki, z których czerpie psychologia, to głównie socjologia, antropologia, filozofia i biologia, ale dzięki wypracowaniu własnych metod eksperymentalnych psychologia jest nauką samodzielną. Psychologia zaliczana jest do nauk społecznych, także do nauk humanistycznych. Ostatnio jest także zaliczana do nauk behawioralnych (nauk o zachowaniu) razem z socjologią, etologią, antropologią kulturową, kryminologią, niektórymi działami medycyny (psychiatrią, medycyną behawioralną).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Psychologia akademicka zajmuje się m.in.</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">procesami poznawczymi – postrzeganiem, myśleniem, wyobrażaniem, pamięcią (psychologia poznawcza);</span></li><li><span style="font-size: small;">nabywaniem mowy i powiązaniem jej z pozostałymi procesami psychicznymi (psycholingwistyka);</span></li><li><span style="font-size: small;">rozwojem i zmianami mechanizmów psychicznych (psychologia rozwoju człowieka);</span></li><li><span style="font-size: small;">emocjami, procesami motywacji, stałymi cechami psychicznymi (psychologia osobowości);</span></li><li><span style="font-size: small;">postrzeganiem osób i psychicznymi aspektami interakcji między ludźmi (psychologia społeczna) oraz komunikacją między nimi (negocjacje, mediacje);</span></li><li><span style="font-size: small;">związkiem procesów psychicznych i funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego (neuropsychologia), fizjologicznym podłożem procesów psychicznych (psychofizjologia), ewolucyjnymi aspektami mechanizmów psychicznych (psychologia ewolucyjna);</span></li><li><span style="font-size: small;">psychologicznymi aspektami religii, twórczości naukowej i artystycznej oraz innych obszarów funkcjonowania człowieka;</span></li><li><span style="font-size: small;">zaburzeniami osobowości (patopsychologia).</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Psychologia stosowana zajmuje się zastosowaniem wiedzy psychologicznej w:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">zaburzeniach procesów psychicznych (psychopatologia), ich diagnozowaniu i leczeniu (psychologia kliniczna) – pokrewną dziedziną medycyny jest psychiatria,</span></li><li><span style="font-size: small;">diagnozie i rehabilitacji osób z uszkodzeniami centralnego układu nerwowego (neuropsychologia),</span></li><li><span style="font-size: small;">korygowaniu zaburzeń relacji społecznych oraz w związkach partnerskich i rodzinie (psychoterapia, psychologia małżeństwa i rodziny),</span></li><li><span style="font-size: small;">psychicznych uwarunkowaniach chorób somatycznych, promocji zdrowia i działań praktycznych na terenie medycyny (psychologia zdrowia)</span></li><li><span style="font-size: small;">wymiarze sprawiedliwości (psychologia sądowa),</span></li><li><span style="font-size: small;">problemach szkolno-wychowawczych, funkcjonowaniu instytucji szkolnych i wychowawczych (psychologia wychowawcza),</span></li><li><span style="font-size: small;">organizacjach (psychologia organizacji) i przedsiębiorstwach (psychologia pracy),</span></li><li><span style="font-size: small;">zachowaniach ekonomicznymi ludzi (psychologia ekonomiczna),</span></li><li><span style="font-size: small;">w wojsku, sporcie, wyznaniach i w wielu innych obszarach.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Dziedzina psychologii na pograniczu statystyki zajmująca się konstrukcją testów psychologicznych to psychometria. Obecnie coraz lepsze rezultaty daje łączenie psychologii z neurobiologią (zob. także cognitive neuroscience).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-16674072576170463472012-06-29T08:45:00.000-07:002012-06-29T08:45:00.976-07:00Pedagogika<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Pedagogika</b> </span></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"> </span><b>(gr. Παιδαγωγική) </b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"> – zespół nauk o wychowaniu, istocie, celach, treściach, metodach, środkach i formach organizacji procesów wychowawczych. Pedagogika jest nauką o procesach wychowawczych, czyli teorią działalności wychowawczej; samo postępowanie wychowawcze nazywa się natomiast często pedagogią (gr. <i>paidagogia</i>), któremu to pojęciu bliskie jest określenie "sztuka wychowania" (łac. <i>ars educandi</i>).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Pedagogika należy do nauk społecznych, stanowi zespół nauk o wychowaniu, teorię działalności wychowawczej. Na jej gruncie formułuje się istotę, cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesów wychowawczych. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się: rodzinę, przedszkole i szkołę. Obecnie zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie i samokształcenie młodzieży i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieżowych, placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Jej staropolska nazwa pochodzi od greckiego παιδαγωγός (<i>paidagogos</i> - "prowadzący dziecko"). Początkowo termin obejmował opiekę, nauczanie i wychowanie dzieci, z czasem mylnie pedagogami zaczęto nazywać osoby zajmujące się wychowaniem zarówno praktycznym jak i teoretycznym. Zajmuje się ona formułowaniem teorii, celów, treści, metod, środków i form procesu wychowania, a także stanowi zasób wiedzy praktycznej na ten temat.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Przedstawicielami pedagogiki jako nauki jest pedagog kod zawodu 244104 o odpowiedniej specjalności pedagogicznej po ukończonych studiach wg. standardów nauczania dla kierunku: pedagogika.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Zadaniem pedagogiki jako nauki jest wyposażenie tych, którzy organizują przebieg nauczania i wychowania w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów dydaktyczno-wychowawczych. Towarzyszą temu celowi następujące zadania:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej;</span></li><li><span style="font-size: small;">analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i zależności między elementami owej rzeczywistości i wyjaśnianie ich;</span></li><li><span style="font-size: small;">dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Pedagogika wyrosła na gruncie filozofii. Dopiero od XVII wieku, głównie dzięki J. A. Komeńskiemu pedagogika stała się odrębną i samodzielną dyscypliną naukową, jednak poglądy na wychowanie nawiązują do filozoficznych i ideowych przesłanek swojej epoki.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Kierunki_pedagogiczne"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Kierunki_pedagogiczne"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Kierunki_pedagogiczne">Kierunki pedagogiczne</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">pedagogika naturalistyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologizm pedagogiczny</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika kultury</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika marksistowska</span></li><li><span style="font-size: small;">felicytologia</span></li><li><span style="font-size: small;">antypedagogika</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika krytyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika miejsca</span></li><li><span style="font-size: small;">krytyczna pedagogika miejsca</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika pracy</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika opiekuńczo-wychowawcza</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika zachowania</span></li><li><span style="font-size: small;">pedologia</span></li><li><span style="font-size: small;">psychopedagogika</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika religii</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika egzystencjalna</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika kreatywna</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika społeczna</span></li></ul><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dyscypliny_pedagogiczne"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dyscypliny_pedagogiczne"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Dyscypliny_pedagogiczne">D</span><span class="mw-headline" id="Dyscypliny_pedagogiczne">yscypliny pedagogiczne</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">pedagogika ogólna - (ujmuje człowieka jako funkcjonalną całość)</span></li><li><span style="font-size: small;">teoria wychowania - (moralnego, społecznego, fizycznego, estetycznego)</span></li><li><span style="font-size: small;">dydaktyka (ogólna i szczegółowa) - (teoria kształcenia)</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika specjalna (surdopedagogika, tyflopedagogika, oligofrenopedagogika, pedagogika terapeutyczna, pedagogika resocjalizacyjna)</span></li><li><span style="font-size: small;">andragogika - (teoria oświaty dorosłych);</span></li><li><span style="font-size: small;">pedeutologia - (nauka dotycząca nauczyciela);</span></li><li><span style="font-size: small;">teoria systemów oświatowych</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika porównawcza - (analiza systemów oświatowych różnych krajów w powiązaniu z ich społecznym i ekonomicznym rozwojem),</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika społeczna - (zajmująca się problematyka środowiskowych uwarunkowań procesów wychowania)</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika kształcenia zawodowego</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Pedagogika specjalizuje się w bardzo wielu aspektach życia jednostki, związanych nie tylko z wychowaniem czy nauczaniem. Prowadzi również działania mające na celu polepszenie lub zahamowanie cech patologii społecznej, w tym psychopatii i socjopatii poprzez organizowanie działań profilaktycznych (psychoprofilaktyka).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter ! </b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-22759031160513349742012-06-22T08:41:00.000-07:002012-06-22T08:41:00.977-07:00Socjologia<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Socjologia</b></span> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">- nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmiany społeczeństwa.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Socjologowie badają społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Badają zarówno jednostki uwikłane w grupy społeczne, jak i międzyludzkie relacje (na przykład rodzinę, wspólnoty, stowarzyszenia, zrzeszenia). Relacje międzyludzkie ujęte w społecznej dynamice mogą ludzi łączyć tworząc grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa, lub dzielić przez społeczne podziały.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Już w starożytności istniała na wysokim poziomie ogólnie pojęta myśl społeczna. Socjologia jako nauka o społeczeństwie miała trzech ojców. Pierwszym (w europejskim kręgu kulturowym) był Platon, następnie Giambattista Vico oraz, tak powszechnie uznawany za jedynego, Auguste Comte. Przedmiotem badań nauki o społeczeństwie jest grupa społeczna ujęta w kategoriach stanu i zmiany.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="background: none repeat scroll 0% 0% transparent; clear: right; float: right; font-family: Verdana,sans-serif; margin: 0pt 0pt 1em 1em; padding: 0.5em 0pt 0.8em 1.4em;"><table class="toc" id="toc"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> </tr></tbody></table></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Socjologowie badają jednostki o tyle, o ile są one w pewnych wewnętrznych relacjach między sobą. Jednostka jako indywiduum nie jest przedmiotem badań socjologii, a zajmuje się nią nauka zwana psychologią.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Pod koniec XIX wieku następowały gwałtowne przemiany w łonie europejskich społeczeństw preindustrialnych. Doprowadziły do powstania społeczeństwa industrialnego. Obecnie mówi się o początkach ery społeczeństw postindustrialnych. Narodziny socjologii wiążą się z tymi gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii są nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Efekty zastosowań socjologii i badań socjologicznych można zaliczyć do trzech kategorii:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">budzenie, ujawnianie uprzednio niedostrzeganej problematyki;</span></li><li><span style="font-size: small;">wskazywanie na możliwości wywoływania skutków długofalowych;</span></li><li><span style="font-size: small;">wskazywanie bezpośrednich, a dotąd nieznanych możliwości zastosowawczych.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Socjologia jest wykładana jako przedmiot akademicki na wielu kierunkach studiów oraz funkcjonuje jako oddzielny kierunek studiów na wielu uczelniach w Polsce.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"> <span class="mw-headline" id="Funkcje_socjologii">Funkcje socjologii</span></span><span class="editsection"></span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Adam Podgórecki wyróżnia pięć podstawowych funkcji socjologii, rozumianej przez niego jako nauka o ogólnych prawach zbiorowego, skoordynowanego działania ludzkiego:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Diagnostyka społeczna (socjografia) dąży do zebrania danych o rozmaitych dziedzinach życia społecznego w sposób intersubiektywnie sprawdzalny i systematyczny, a przy tym subiektywnie rozumiany. Początek jej dały badania Fryderyka Engelsa dotyczące położenia klasy robotniczej w Anglii. Bada ją socjologia diagnostyczna.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Funkcja apologetyczna ujawnia się wtedy, gdy dzięki zebranym w wiedzę socjologiczną danym dla celów pozanaukowych chwali się pewne sytuacje społeczne, instytucje, koncepcje. Tak wykorzystywana była między innymi w III Rzeszy, ale w wersji subtelniejszej jest używana także w innych państwach i okresach historycznych. Dzieje się tak dlatego, że w naukach społecznych można dobierać dla z góry przyjętej tezy dogodną argumentację.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Funkcja demaskatorska może być rozumiana na dwa sposoby: metodologiczny i oceniający. W rozumieniu metodologicznym demaskowanie to ukazywanie pewnych cech, które nie są łatwo uchwytne na pierwszy rzut oka lub wskazywanie na zmienne niezależne, które tkwią u podstaw pewnych zjawisk, a są przesłonięte przez pozorne zmienne niezależne. W rozumieniu emocjonalnym albo oceniającym chodzi o wskazywanie pewnych rzeczywistych motywacji, które są celowo lub nieświadomie ukrywane. Demaskatorstwo emocjonalne polega na ujawnianiu motywów, które chciałoby się starannie ukryć. Przykładem może być faktyczna i normatywna skuteczność przepisu prawnego.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Funkcja teoretyczna to zarówno przygotowanie modelu teoretycznego dla uporządkowania zbioru zgromadzonych wcześniej danych empirycznych jak i wyjaśnienie opisywanych zależności, rozumienie wielości możliwych sytuacji międzyludzkich. Uzyskiwane dane mogą jednak wspierać rozmaicie sformułowane hipotezy ogólne. Jest obok funkcji diagnostycznej główną funkcją nauki socjologii.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Funkcja socjotechniczna rozumiana jest jako zespół pewnych zleceń dotyczących tego, jak przy uwzględnieniu istniejących ocen społecznych dokonywać świadomych przekształceń po to, by osiągnąć zamierzone cele. Może obsługiwać zarówno oceny społecznie wartościowe jak i naganne. Jej zadaniem jest zarówno dawanie zaleceń w poszczególnych dziedzinach życia społecznego jak i przede wszystkim proponowanie ogólnych założeń praktycznego działania.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Adam Podgórecki nie rozstrzyga, czy socjotechnika (znana również jako inżynieria społeczna) jest odrębną dyscypliną czy jedną z możliwych funkcji nauki socjologii.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Funkcja naukowa i funkcja teoretyczna pozostają neutralne, natomiast funkcja apologetyczna, funkcja demaskatorska i funkcja socjotechniczna mogą być społecznie zaangażowane. Powiązanie funkcji demaskatorskiej z socjotechniczną znamionuje pozytywne zaangażowanie społeczne socjologii. Powiązanie funkcji diagonostycznej i socjotechnicznej z funkcją apologetyczną znamionuje negatywne zaangażowanie społeczne socjologii.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Subdyscypliny">Subdyscypliny</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Zdefiniowanie socjologii jako nauki utrudnia także to, że brak jest jednej zintegrowanej teorii socjologicznej; jest ona nauką wieloparadygmatyczną - składa się z konkurujących ze sobą tradycji i szkół myślenia, z których najważniejsze to funkcjonalizm, teoria konfliktu, teoria wymiany, szkoła chicagowska, fenomenologia (socjologia), teoria ewolucyjna, strukturalizm, etnometodologia, teoria krytyczna i symboliczny interakcjonizm.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Często spotyka się podział dziedzin socjologii ze względu na skalę zjawisk społecznych, na:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">makrosocjologię (socjologię dużych struktur społecznych), która bada zjawiska społeczne dużej skali (na przykład dotyczące państw, ponadpaństwowe, globalne, dotyczące ras, klas społecznych czy warstw społecznych);</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrosocjologię (socjologię małych struktur społecznych), która bada zjawiska społeczne małej skali (na przykład interakcje międzyludzkie czy małe grupy społeczne).</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Pole badawcze mikrosocjologii pokrywa się najczęściej z polem badawczym psychologii społecznej.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Ze względu na orientację badawczą można wyodrębnić:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">socjologię fenomenologiczną</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologię historyczną</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologię krytyczną</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologię matematyczną</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Najważniejszym podziałem jest podział na specjalizacje. Część z nich uzyskała dużą autonomię w ramach socjologii. W Polskim Towarzystwie Socjologicznym</span> mają swoje sekcje następujące specjalizacje:</div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">antropologia społeczna,</span></li><li><span style="font-size: small;">praca socjalna,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia dewiacji i kontroli społecznej,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia medycyny,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia młodzieży i edukacji,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia miasta,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia nauki,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia pracy,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia prawa,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia religii,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia wsi i rolnictwa,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologicznych problemów bezpieczeństwa narodowego,</span></li><li><span style="font-size: small;">socjotechnika.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Podobnie jak w innych naukach socjologowie badają także historię socjologii oraz stosują i rozwijają metodologię badań socjologicznych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Wyróżnia się także socjologię polityki, która bada podobne zjawiska jak politologia. Do stosunkowo nowych subdyscyplin należy socjologia Internetu.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-33513554856875341942012-06-15T08:36:00.000-07:002012-06-15T08:36:01.167-07:00Językoznawstwo (lingwistyka)<div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: x-large;"><b>Językoznawstwo</b> </span></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: x-large;">(<b>lingwistyka</b>)</span> </div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">– dział nauk humanistycznych badających istotę, budowę i rozwój języka. Specjalista w zakresie językoznawstwa to językoznawca lub lingwista. Wyróżnia się lingwistykę teoretyczną i stosowaną.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Kierunki badań językoznawczych można połączyć w trzy następujące przeciwstawne pary:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;"><b>Językoznawstwo synchroniczne</b> zajmuje się formą języka w danym momencie; <b>językoznawstwo diachroniczne</b> odkrywa historię języka (grupy języków) i zmiany jego struktury na przestrzeni czasu.</span></li><li><span style="font-size: small;"><b>Językoznawstwo teoretyczne</b> próbuje budować modele służące opisywaniu poszczególnych języków oraz teorie dotyczące uniwersalnych aspektów języka; <b>językoznawstwo stosowane</b> usiłuje wdrażać te teorie w praktyce.</span></li><li><span style="font-size: small;"><b>Makrolingwistyka</b> lub <i>językoznawstwo kontekstualne</i> bada dopasowanie języka do otaczającego świata, a więc funkcje społeczne języka, proces nauki i wzbogacania języka, procesy wytwarzania i odbioru języka. <b>Mikrolingwistyka</b> lub <i>językoznawstwo niezależne</i> rozważa język jako taki, a więc jako byt niezależny od otaczającego świata.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Kierunek badań określany czasami jako <b>lingwistyka ogólna</b> lub <b>lingwistyka</b>, bez dodatkowych określeń, należy rozumieć jako językoznawstwo synchroniczne, teoretyczne i niezależne jednocześnie. Dziedzina ta jest uważana za jądro językoznawstwa.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W skład lingwistyki teoretycznej (ogólnej) wchodzą takie dziedziny jak:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;"><b>Gramatyka</b> – nauka o zasadach budowy i odmiany wyrazów oraz o regułach składni danego języka. Wyróżnia się gramatykę opisową (synchroniczną) omawiającą aktualny stan języka oraz gramatykę historyczno-porównawczą (diachroniczną) przedstawiającą procesy jego zmian w czasie. Gramatyka jest to dział językoznawstwa obejmujący morfologię i składnię, jest to nauka o strukturze języka.</span></li><li><span style="font-size: small;"><b>Semantyka</b> – dziedzina językoznawstwa zajmująca się analizą treści wyrażeń językowych; jest to nauka o znaczeniu wyrazów, badająca w jakim zakresie i charakterze budowa formalna wyrazu określa jego znaczenie.</span></li><li><span style="font-size: small;"><b>Składnia</b> – nauka o budowie wypowiedzeń, określa sposób służący do łączenia wyrazów w zdania w całość gramatyczno-komunikatywną.</span></li><li><span style="font-size: small;"><b>Fonetyka</b> – dział językoznawstwa badający stronę dźwiękową języka (głoski) i skupiający się na opisie ich właściwości fizycznych.</span></li><li><span style="font-size: small;"><b>Fonologia</b> – dział językoznawstwa badający strukturę systemu dźwiękowego, m.in. funkcje głosek, ich alternacje, czy ograniczenia związane z występowaniem w różnych kontekstach</span></li><li><span style="font-size: small;"><b>Lingwistyka porównawcza</b> – porównuje systemy językowe oraz bada ich historię w celu znalezienia uniwersalnych wartości języka.</span></li><li><span style="font-size: small;"><b>Lingwistyka historyczna</b> – opisuje i objaśnia rozwój języków oraz ich pochodzenie</span></li><li><span style="font-size: small;"><b>Lingwistyka stosowana</b> – umieszcza teorię lingwistyki w takich dziedzinach jak nauka języków obcych, tłumaczenie oraz patologia mowy.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Badania dotyczące lingwistyki prowadzone są przez wielu specjalistów z różnych dziedzin, którzy nie zawsze są ze sobą zgodni. Jak to określił Russ Rymer:</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">"Lingwistyka jest prawdopodobnie istotą, wokół której w akademickim królestwie trwają największe spory. Jest przesiąknięta krwią poetów, teologów, filozofów, filologów, psychologów, biologów, antropologów i neurologów, razem z ich krwią czerpana jest również krew gramatyków".</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Zr.C3.B3.C5.BCnicowanie_j.C4.99zyk.C3.B3w"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Zr.C3.B3.C5.BCnicowanie_j.C4.99zyk.C3.B3w"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Zr.C3.B3.C5.BCnicowanie_j.C4.99zyk.C3.B3w">Zróżnicowanie języków</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Ważną częścią badań lingwistycznych jest dociekanie istoty różnic pomiędzy językami świata. Istota różnic pomiędzy językami jest bardzo ważna dla zrozumienia ludzkich umiejętności językowych. Jeżeli zdolności lingwistyczne człowieka są ściśle ograniczone przez biologiczne właściwości gatunku ludzkiego, wówczas języki muszą być bardzo do siebie podobne. Jeżeli zdolności lingwistyczne człowieka są nieograniczone, wtedy języki mogą znacznie się od siebie różnić.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Istnieje wiele różnych sposobów na zinterpretowanie podobieństw pomiędzy językami. Na przykład: język łaciński używany przez Rzymian przekształcił się w hiszpański w Hiszpanii i włoski we Włoszech. Podobieństwa pomiędzy hiszpańskim i włoskim w wielu przypadkach istnieją dzięki temu, że oba języki wywodzą się z języka łacińskiego. A więc w zasadzie, jeżeli dwa języki mają pewną wspólną właściwość, to ta właściwość może istnieć dzięki pochodzeniu ze wspólnego prajęzyka lub pewnej właściwości ludzkich umiejętności językowych. Oczywiście, zwłaszcza w zakresie leksyki, istnieje zawsze możliwość przypadkowego podobieństwa, tak jak hiszpańskiego słowa <i>mucho</i> i angielskiego <i>much</i>, które nie są ze sobą powiązane w żaden historyczny sposób, chociaż mają to samo znaczenie i podobne brzmienie.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Często możliwość wspólnego dziedzictwa może być zasadniczo wykluczona. Biorąc pod uwagę fakt, że uczenie się języków przychodzi ludziom w miarę łatwo, można stwierdzić, że posługiwano się językami przynajmniej tak długo, jak długo istnieje współczesny człowiek, czyli około pięćdziesięciu tysięcy lat. Niezależne pomiary zmian językowych (na przykład porównywanie tekstów języka starożytnego do języków wywodzących się z niego i używanych współcześnie) sugerują, że zmiana przebiega w takim tempie, że nie można zrekonstruować języka, którym mówiono więcej niż 10 000 lat temu. W konsekwencji cechy wspólne języków mówionych w różnych częściach świata nie są uznawane jako dowód na wspólne pochodzenie.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Co więcej, istnieją udokumentowane przypadki języków migowych rozwijających się w społecznościach ludzi upośledzonych słuchowo, którzy nie mogli mieć kontaktu z językiem mówionym. Okazało się, że języki migowe mają cechy języków mówionych, co umacnia hipotezę, że cechy te nie są zawdzięczane wspólnemu przodkowi, lecz ogólnym właściwościom sposobu przyswajania języka.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Ogólnie mówiąc, zbiór wspólnych właściwości wszystkich języków może być nazwany gramatyką uniwersalną, która wywołuje dyskusje. Lingwiści i ludzie z pozajęzykowych dziedzin także używają tego terminu na wiele różnych sposobów. Uniwersalne właściwości języka mogą być częściowo przypisane uniwersalnym aspektom ludzkiego doświadczenia. Na przykład: wszyscy ludzie używają wody i fakt, że we wszystkich językach występuje termin określający wodę jest z pewnością z tym związany. Wyzwanie, które stawia gramatyka uniwersalna wymaga poradzenia sobie z tym problemem. Oczywiście, doświadczenie jest częścią procesu, poprzez który jednostki uczą się języków. Jednakże doświadczenie samo w sobie nie jest wystarczające, ponieważ zwierzęta trzymane wśród ludzi uczą się języka ludzkiego w bardzo małym stopniu, lub wcale się go nie uczą.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Przypuszczalnie, wszystkie języki ludzkie rozróżniają rzeczowniki od czasowników – jest to generalnie przyjęta zasada. Mogłoby to wymagać bardziej wyszukanego wyjaśnienia, ponieważ rzeczowniki i czasowniki nie istnieją w świecie, lecz są tylko częścią języka.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Ogólnie, właściwości gramatyki uniwersalnej mogą być związane z ogólnymi właściwościami ludzkiego poznania, lub z pewną właściwością ludzkiego poznania, która jest charakterystyczna dla danego języka. Potrzebna jest znacznie większa wiedza na temat ludzkiego poznania, by móc dokonać znaczącego rozróżnienia. W rezultacie, w lingwistyce teoretycznej występują uogólnienia, ale lingwiści nie zajmują stanowiska czy takie uogólnienie może mieć wpływ na inne aspekty poznania.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="W.C5.82a.C5.9Bciwo.C5.9Bci_j.C4.99zyka"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="W.C5.82a.C5.9Bciwo.C5.9Bci_j.C4.99zyka">Właściwości języka</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="W.C5.82a.C5.9Bciwo.C5.9Bci_j.C4.99zyka"> </span><span class="editsection"></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Od czasów starożytnej Grecji utrzymuje się, że języki są zorganizowane wokół gramatycznych kategorii, takich jak rzeczownik czy czasownik, mianownik lub biernik, teraźniejszość czy przeszłość. Słownictwo i gramatyka języka są zorganizowane wokół tych elementarnych kategorii. Poza tworzeniem konkretnego użycia odrębnych kategorii, język ma ważną właściwość, organizuje elementy w struktury rekurencyjne. To pozwala, na przykład, wyrażeniu rzeczownikowemu zawrzeć inne wyrażenie rzeczownikowe (jak na przykład "usta szympansa") lub zdaniu zawrzeć inne zdanie (na przykład "Myślę, że pada."). Chociaż rekurencja w gramatyce została bezwzględnie rozpoznana dużo wcześniej (na przykład przez Jespersena), znaczenie tego aspektu języka zostało w pełni uświadomione po publikacji książki <i>Syntactic Structures</i> Noama Chomsky'ego w 1957 roku, która przedstawia formalną gramatykę fragmentu angielskiego. Przedtem najbardziej szczegółowe opisy systemów lingwistycznych były systemami fonologicznymi lub morfologicznymi, które były zamknięte i dopuszczały niewiele kreatywności.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Chomsky używał bezkontekstowej gramatyki, powiększając ją za pomocą przekształceń. Od tego czasu bezkontekstowa gramatyka opisuje konkretne fragmenty różnych języków, jednakże udowodniono, że ludzkie języki zawierają szeregowe zależności, którymi bezkontekstowa gramatyka nie może zajmować się dostatecznie. To wymaga zwiększonej umiejętności, na przykład przekształcania. Ważną kwestią jest również to, że zdania rzeczownikowe przed zwrotami czasownikowymi są identyfikowane z czasownikami w zwrotach czasownikowych, w kolejności od lewej do prawej strony.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Szczeg.C3.B3.C5.82owe_om.C3.B3wienie_wybranych_dzia.C5.82.C3.B3w_i_podp.C3.B3l"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Szczeg.C3.B3.C5.82owe_om.C3.B3wienie_wybranych_dzia.C5.82.C3.B3w_i_podp.C3.B3l"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Szczeg.C3.B3.C5.82owe_om.C3.B3wienie_wybranych_dzia.C5.82.C3.B3w_i_podp.C3.B3l">Szczegółowe omówienie wybranych działów i podpól</span><span class="editsection"></span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Lingwistyka kontekstualna</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Lingwistyka kontekstualna oznacza naukę o językoznawstwie w relacji z innymi dyscyplinami akademickimi. W odróżnieniu od językoznawstwa teoretycznego, gdzie język badany jest niezależnie, interdyscyplinarne dziedziny językoznawstwa badają reakcje pomiędzy językiem a resztą świata.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Socjolingwistyka, lingwistyka antropologiczna oraz antropologia lingwistyczna to nauki społeczne, które badają relacje pomiędzy lingwistyką a społeczeństwem jako całość.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Krytyczna analiza dyskursu bada współdziałanie retoryki i psychologii z lingwistyką.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Psycholingwistyka i neurolingwistyka łączy ze sobą nauki medyczne i lingwistykę.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Inne interdyscyplinarne dziedziny lingwistyki obejmują akwizycję języka, lingwistykę ewolucyjną, językoznawstwo komputerowe oraz językoznawstwo kognitywne.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Lingwistyka stosowana</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Lingwistyka teoretyczna zajmuje się wyszukiwaniem i opisywaniem ogólnych zasad, zarówno w obrębie poszczególnego języka, jak i w obrębie wszystkich języków. Lingwistyka stosowana wykorzystuje wyniki tych poszukiwań i znajduje zastosowanie dla nich w innych dziedzinach. Zazwyczaj lingwistyka stosowana odnosi się do użycia badań lingwistycznych w nauczaniu języka. Jednak wyniki tych badań wykorzystywane są również w innych dziedzinach.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W dzisiejszych czasach wiele dziedzin lingwistyki stosowanej wymaga użycia komputerów. Zastosowanie językoznawstwa komputerowego w tłumaczeniu komputerowym, w tłumaczeniu wspomaganym komputerowo oraz w tłumaczeniu samodzielnym to niezwykle szybko rozwijające się dziedziny lingwistyki stosowanej, które w ostatnich czasach wysunęły się na pierwszy plan, zwiększając siłę informatyki. Ich wpływ miał duże znaczenie na teorię składni i semantyki, ponieważ przedstawienie jej w wersji komputerowej wymaga bardziej rozszerzonych zasad matematycznych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Lingwistyka diachroniczna</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W odróżnieniu od lingwistyki teoretycznej, która zajmuje się badaniem języków w poszczególnym okresie (zazwyczaj teraźniejszym), lingwistyka diachroniczna bada jak języki zmieniają się pod wpływem czasu, czasami przez wieki. Lingwistyka historyczna korzysta zarówno z bogatej historii (lingwistyka wywodzi się z lingwistyki historycznej) oraz z mocnych teoretycznych podstaw w celu dokonywania badań nad zmianami językowymi.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Lingwistyka historyczna – obejmuje lingwistykę historyczną-porównawczą oraz etymologię.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Normatywno.C5.9B.C4.87_i_opisowo.C5.9B.C4.87"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Normatywno.C5.9B.C4.87_i_opisowo.C5.9B.C4.87"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Normatywno.C5.9B.C4.87_i_opisowo.C5.9B.C4.87">Normatywność i opisowość</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Obecnie prowadzone badania w dziedzinie "lingwistyki" są czysto opisowe. Lingwiści starają się tłumaczyć naturę języka unikając oceny wartościującej albo próby wytyczenia kierunku rozwoju języka. Jednakże wielu profesjonalistów i laików określa normy panujące w języku, narzucając określone normy dla wszystkich.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Normatywistów (preskryptywistów) można znaleźć wśród nauczycieli języków i dziennikarzy, a nie we właściwej akademickiej lingwistyce. Mają oni jasne pojęcie o tym, co jest prawidłowe, a co błędne i mogą przypisywać sobie odpowiedzialność za to, że kolejne pokolenia będą używały takiej odmiany języka, która poprowadzi do "sukcesu" – często jest to standardowa odmiana danego języka. Przyczyną braku tolerancji dla "niepoprawnego użycia" słowa mogą być nieufność wobec neologizmów, jego powiązania ze społecznie nieakceptowanymi dialektami lub konflikt z ulubioną teorią. Skrajnym przykładem normatywności są działania cenzorów, których misją jest usuwać słowa i struktury, które według nich są uważane za destruktywne dla społeczeństwa. Z drugiej strony, zwolennicy opisowości odrzucają normatywne pojęcie "niepoprawnego użycia." Ewentualnie mogą uznać dany termin za dziwaczny lub mogą odkryć zasadę, zgodnie z którą dane użycie ma rację bytu (w przeciwieństwie do powszechnego, normatywnego założenia, że "złe użycie" jest niesystemowe). Lingwistyka opisowa jest związana z opisywaniem języka. Metodologia opisowa dokładniej niż normatywna przypomina metodologię w innych dziedzinach nauki.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Mowa_versus_pismo"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Mowa_versus_pismo"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Mowa_versus_pismo">Mowa versus pismo</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Większość współczesnych lingwistów żywi przekonanie, że język mówiony jest bardziej fundamentalny, więc jego badanie jest ważniejsze niż języka pisanego. Przyczyny tego spojrzenia są następujące:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Umiejętność mówienia wydaje się być cechą wszystkich ludzi, natomiast istnieje wiele kultur i wspólnot językowych bez pisma.</span></li><li><span style="font-size: small;">Ludzie uczą się języka mówionego z większą łatwością i wcześniej niż języka pisanego.</span></li><li><span style="font-size: small;">Wielu naukowców zajmujących się lingwistyką kognitywną uważa, że mózg posiada wewnętrzny "moduł językowy." Wiedzę o nim można zdobyć poprzez analizę mowy, a nie pisma, szczególnie dlatego, że język mówiony został nabyty w procesie ewolucji, a pisany jest stosunkowo nowym wynalazkiem.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Oczywiście, lingwiści są zgodni co do tego, że badania nad tekstem mogą być interesujące i cenne. Dla badań językoznawczych, przy których wykorzystywane są metody lingwistyki informatycznej i korpusowej, język pisany jest często o wiele bardziej wygodny do przetwarzania dużej ilości danych. Trudno jest znaleźć albo stworzyć wielkie korpusy języka mówionego. Są one zazwyczaj sporządzane na piśmie. W dodatku lingwiści zwrócili się ku pisemnemu dyskursowi, który pojawia się w różnych rodzajach komunikacji, za pośrednictwem komputerów, uznając go za realną dziedzinę badań językoznawczych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Badania nad językiem pisanym są w każdym wypadku uważane za dziedzinę językoznawstwa.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_j.C4.99zykoznawstwa"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_j.C4.99zykoznawstwa"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_j.C4.99zykoznawstwa">Historia językoznawstwa</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_j.C4.99zykoznawstwa"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Wczesne teksty indyjskich Wed wskazują na strukturę języków – język składa się ze zdań mających cztery stadia rozwojowe, które są wyrażone w trzech czasach (przeszłym, teraźniejszym i przyszłym). Zdania składają się z wyrazów, które mają dwie odrębne formy istnienia (formę wokalną – słowo, i formę wyobrażeniową – znaczenie). Wyrazy te są zazwyczaj czasownikami, które reprezentują czynności ze świata rzeczywistego i rzeczownikami, które występują w siedmiu przypadkach (w zależności od sposobu uczestnictwa w czynnościach ze świata rzeczywistego).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Indyjski gramatyk Panini (około 520 – 460 p.n.e.) jest pierwszym językoznawcą, często uznawanym za twórcę językoznawstwa. Jest on najbardziej znany za sformułowanie, w używanym również w dzisiejszych czasach tekście pod tytułem "Aṣṭādhyāy, 3959 reguł sanskryckiej morfologii". Gramatyka sanskrytu Paniniego jest wysoko usystematyzowana i techniczna. W tym analitycznym podejściu nieodłączne są pojęcia fonemu, morfemu i rdzenia, rozpoznane jedynie przez zachodnich językoznawców około dwóch tysięcy lat później. Reguły Paniniego w pełni opisują morfologię sanskrytu. Następstwem tego, że jego gramatyka skupia się na zwięzłości jest jej nieintuicyjna struktura, przypominająca współczesny "język maszynowy" (jako przeciwieństwo odczytywanych przez ludzi języków programowania). Zaawansowane logiczne zasady i techniki Paniniego miały duży wpływ zarówno na starożytne, jak również na współczesne językoznawstwo.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Bhartrihari (c. 450 – 510) – kolejny ważny autor teorii indyjskiego językoznawstwa. Stworzył on teorię, według której akt mowy składa się z czterech etapów:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">pierwszy – konceptualizacja danej myśli,</span></li><li><span style="font-size: small;">drugi – jej werbalizacja oraz sekwencjonowanie,</span></li><li><span style="font-size: small;">trzeci - wygłoszenie wypowiedzi w przestrzeń, wszystko to wykonane przez mówcę</span></li><li><span style="font-size: small;">i czwarty – zrozumienie wypowiedzi przez słuchacza – osobę interpretującą.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Praca Paniniego oraz późniejszego indyjskiego językoznawcy, Bhartrihariego, miała znaczący wpływ na wiele z podstawowych poglądów zaproponowanych przez wykładowcę sanskrytu, Ferdinanda de Saussure’a, który jest powszechnie uważany za ojca współczesnego językoznawstwa strukturalnego.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W 760 roku na Środkowym Wschodzie perski językoznawca Sibawajh stworzył w swojej obszernej pracy pod tytułem <i>Al-kitab fi al-nahw</i> (<b>الكتاب في النحو</b> – <i>Księga o gramatyce</i>) szczegółowy i profesjonalny opis arabskiego, ukazując wiele lingwistycznych aspektów języka. Sibawajh w swojej książce odróżnił fonetykę od fonologii.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Do pierwszych zachodnich językoznawców zaliczają się Jakob Grimm, który w roku 1822 stworzył zasadę spółgłoskowych zmian w wymowie znaną jako prawo Grimma, Karl Verner, który wymyślił Prawo Vernera, August Schleicher, który stworzył "Stammbaumtheorie" oraz Johannes Schmidt, który w roku 1872 stworzył "Wellentheorie" ("model falowy"). Ferdinand de Saussure jest stwórcą współczesnej lingwistyki strukturalnej. Edward Sapir, lider w amerykańskiej lingwistyce strukturalnej był jednym z pierwszych, którzy badali zależności pomiędzy nauką o języku, a antropologią. Jego metodologia ma ogromny wpływ na jego wszystkich następców. Początkowo badania nad językiem odbywały się w ramach filologii, traktującej język przede wszystkim jako narzędzie literatury. Konsekwencją tego podejścia był preskryptywizm i traktowanie języka mówionego jako niedoskonałej wersji języka pisanego.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Od lat 60. XX wieku głównym modelem języka jest model formalny Noama Chomsky’ego, który rozwinął się pod kierunkiem jego nauczyciela, Zelliga Harrisa, będącego z kolei pod ogromnym wpływem Leonarda Bloomfielda. Chomsky pozostaje najbardziej wpływowym językoznawcą na świecie. Lingwiści zajmujący się Head-Driven Phrase Structure Grammar (HPSG) czy Gramatyką Leksykalno-Funkcjonalną (LFG), podkreślają znaczenie formalizacji i formalnego rygoru w opisie lingwistycznym, i dystansują się nieco od ostatniej pracy Chomsky’ego (program "Minimalistyczny" dla gramatyki transformacyjnej), przyłączając się bardziej do wcześniejszych jego prac. Lingwiści związani z teorią optymalności wskazują uogólnienia pod względem naruszalnych reguł, co jest większym odejściem od głównego nurtu językoznawstwa, a lingwiści zajmujący się różnymi rodzajami gramatyki funkcjonalnej i lingwistyki kognitywnej mają tendencję do podkreślania braku autonomii wiedzy lingwistycznej i braku uniwersalności struktur lingwistycznych, dlatego też znacznie odchodzą od paradygmatu Chomsky’ego.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_j.C4.99zykoznawstwa"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_j.C4.99zykoznawstwa"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_j.C4.99zykoznawstwa">Działy językoznawstwa</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Językoznawstwo zajmuje się wszelkimi aspektami języka i zawiera w sobie liczne działy. Należą do nich między innymi:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">dialektologia</span></li><li><span style="font-size: small;">etymologia</span></li><li><span style="font-size: small;">fonetyka</span></li><li><span style="font-size: small;">fonologia</span></li><li><span style="font-size: small;">frazeologia</span></li><li><span style="font-size: small;">indoeuropeistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">interlingwistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo antropologiczne</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo diachroniczne</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo hipotetyczne</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo historyczno-porównawcze</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo ogólne</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo stosowane</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo synchroniczne</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo taksonomiczne</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo teoretyczne</span></li><li><span style="font-size: small;">klasyfikacja języków</span></li><li><span style="font-size: small;">leksykologia</span></li><li><span style="font-size: small;">leksykografia</span></li><li><span style="font-size: small;">lingwistyka tekstu</span></li><li><span style="font-size: small;">makrolingwistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrolingwistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">morfologia</span></li><li><span style="font-size: small;">pragmatyka</span></li><li><span style="font-size: small;">semantyka</span></li><li><span style="font-size: small;">semiotyka</span></li><li><span style="font-size: small;">słowotwórstwo</span></li><li><span style="font-size: small;">syntaktyka</span></li><li><span style="font-size: small;">typologia języków</span></li></ul><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Interdyscyplinarne_kierunki_bada.C5.84_lingwistycznych"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Interdyscyplinarne_kierunki_bada.C5.84_lingwistycznych"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Interdyscyplinarne_kierunki_bada.C5.84_lingwistycznych">Interdyscyplinarne kierunki badań lingwistycznych</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Na pograniczu lingwistyki i innych nauk wyodrębniły się następujące dziedziny badań:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">ekolingwistyka (ekologia językowa)</span></li><li><span style="font-size: small;">etnolingwistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">eurolingwistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">geolingwistyka (geografia językowa)</span></li><li><span style="font-size: small;">glottodydaktyka</span></li><li><span style="font-size: small;">glottometria</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo ewolucyjne</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo historyczne</span></li><li><span style="font-size: small;">kryptografia</span></li><li><span style="font-size: small;">krytyczna analiza dyskursu</span></li><li><span style="font-size: small;">juryslingwistyka (lingwistyka prawnicza)</span></li><li><span style="font-size: small;">lingwistyka kognitywna</span></li><li><span style="font-size: small;">lingwistyka komputerowa</span></li><li><span style="font-size: small;">lingwistyka kontaktu</span></li><li><span style="font-size: small;">lingwistyka matematyczna</span> <ul><li><span style="font-size: small;">identyfikacja rozmówcy</span></li><li><span style="font-size: small;">przetwarzanie języka naturalnego</span></li><li><span style="font-size: small;">przetwarzanie mowy</span></li><li><span style="font-size: small;">rozpoznawanie mowy</span></li><li><span style="font-size: small;">synteza mowy</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">lingwistyka stosowana</span></li><li><span style="font-size: small;">lingwistyka stratyfikacyjna</span></li><li><span style="font-size: small;">neurolingwistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">ortografia</span></li><li><span style="font-size: small;">paleografia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">runologia</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">pedolingwistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">polityka językowa</span></li><li><span style="font-size: small;">psycholingwistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">socjolingwistyka (socjologia języka)</span></li><li><span style="font-size: small;">systemy pisma</span></li><li><span style="font-size: small;">translatoryka</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Produkty wiedzy lingwistycznej znajdują zastosowanie głównie w tych dziedzinach działalności człowieka, w których podmioty (uczestnicy) stosunków społecznych należą do różnych wspólnot językowych. Dziedziny działalności człowieka, w których wiedza lingwistyczna jest potrzebna to: translatoryka – teoria i praktyka przekładu, dydaktyka, pedolingwistyka, obejmująca także nauczanie języka ojczystego dzieci i młodzieży, komunikacja masowa, problematyka grup społecznych posługujących się własnymi językami, informatyka, teoria i praktyka sztucznego intelektu i inne.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-1820449331654765202012-06-08T08:35:00.000-07:002012-06-08T08:35:01.356-07:00Planetologia (nauki planetarne)<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: x-large;"><b>Planetologia</b> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: x-large;">(<b>nauki planetarne</b>)</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"> - dział astrofizyki zajmujący się badaniem budowy i ewolucji systemów planetarnych, planet, księżyców, planetoid, komet oraz mniejszych ciał niebieskich, a także procesów na nich zachodzących.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W poczet nauk planetarnych zaliczane są czasami nauki o Ziemi, jednak z uwagi na całkowicie od</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">mienny sposób zbierania danych naukowych uważa się je na ogół za osobną dziedzinę.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-11915580741138686892012-06-02T08:30:00.000-07:002012-06-02T08:30:04.792-07:00Geografia - wiadomości wstępne, podział<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b> </b></span></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Geografia</b> </span> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">– nauka przyrodnicza, humanistyczna i społeczna zajmująca się badaniem powłoki ziemskiej (przestrzeni geograficznej), jej zróżnicowaniem przestrzennym pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym, a także powiązaniami pomiędzy środowiskiem przyrodniczym a działalnością społeczeństw ludzkich. Nazwa geografia (gr. Γεωγραφία) pochodzi od słów γῆ<i>geos</i> – "ziemia" i γράφω <i>grapho</i> – "piszę". Za twórcę terminu uważa się Eratostenesa z Cyreny. Ze względu na różnorodność przedmiotu geografii i urozmaiconej metodologii częste są dyskusje wokół jej definicji oraz zakresu badawczego; proponuje się używanie w miejsce dotychczasowej nazwy "geografia" terminu "nauki geograficzne".</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> </div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Definicja według Stanisława Leszczyckiego: <i>Geografia jest nauką o przestrzennym zróżnicowaniu struktur fizyczno-geograficznych i społeczno-ekonomiczno-geograficznych i ich wzajemnym powiązaniu.</i></span></div><table class="toc" id="toc" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr></tbody></table><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Przedmiot_bada.C5.84"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Przedmiot_bada.C5.84"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Przedmiot_bada.C5.84">Przedmiot badań</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Przedmiotem badań geografii jest środowisko geograficzne obejmujące zarówno przyrodę, jak i gospodarkę. Geografia ma więc dwa przedmioty badań: środowisko naturalne oraz człowieka i jego działalność. Jest więc nauką dualistyczną.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Miejsce_w_systemie_nauk">Miejsce w systemie nauk</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Ze względu na swój dualizm (podwójny przedmiot badań) geografia należy zarówno do nauk przyrodniczych (geografia fizyczna) oraz do nauk społeczno-ekonomicznych (geografia społeczno-ekonomiczna); równocześnie poszczególne działy geografii fizycznej i społeczno-ekonomicznej wykazują ścisłe związki z innymi pokrewnymi gałęziami wiedzy. Działy geografii fizycznej wiążą się z naukami przyrodniczymi: geomorfologia z geologią i fizyką, klimatologia z fizyką, hydrografia z hydrologią i chemią, glacjologia z fizyką, geografia gleb z gleboznawstwem i biologią itd. Podobnie działy geografii społeczno-ekonomicznej wykazują powiązania z naukami społeczymi i ekonomicznymi, i tak np.: geografia osadnictwa z historią i urbanistyką, geografia ludności z demografią i statystyką itp. Geografia jest nauką syntetyzującą, problemową; w ujęciu przedmiotowym jest monotematyczna (formułująca prawidłowości na podstawie powtarzalności zjawisk) w ujęciu regionalnym jest idiograficzna (dająca opis przestrzenny zjawisk).</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Metody_bada.C5.84"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Metody_bada.C5.84"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Metody_bada.C5.84">Metody badań</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Metody_bada.C5.84"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Podstawą tej nauki jest badanie przestrzennych zależności, a najczęściej stosowanym narzędziem jest mapa.</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">opisowe – przeglądowy opis cech miejsca i ludności go zamieszkującej,</span></li><li><span style="font-size: small;">analityczne – odpowiedź na pytanie, dlaczego jakieś zjawiska występują na danym obszarze.</span></li></ul><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_geografii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_geografii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: x-large;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_geografii"> </span><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_geografii">Działy geografii</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Podstawowe_dzia.C5.82y_geografii">Podstawowe działy geografii</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div class="thumb tright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><div style="text-align: center;"> </div><div class="thumbinner" style="width: 402px;"><div style="text-align: center;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="203" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/World-map-2004-cia-factbook-large-1.7m-whitespace-removed.jpg/400px-World-map-2004-cia-factbook-large-1.7m-whitespace-removed.jpg" width="400" /></span> </div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div></div></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>1. Geografia fizyczna</b> zajmująca się środowiskiem przyrodniczym, jego cechami, przestrzennym zróżnicowaniem tych cech oraz zjawiskami je kształtującymi. W skład geografii fizycznej wchodzą:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">biogeografia</span></li><li><span style="font-size: small;">geoekologia</span></li><li><span style="font-size: small;">geomorfologia</span></li><li><span style="font-size: small;">hydrologia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">limnologia</span></li><li><span style="font-size: small;">potamologia</span></li><li><span style="font-size: small;">oceanologia</span></li><li><span style="font-size: small;">oceanografia</span></li><li><span style="font-size: small;">glacjologia</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">klimatologia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">fenologia</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">meteorologia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">biometeorologia</span></li><li><span style="font-size: small;">synoptyka</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">pedogeografia</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>2. Geografia społeczno-ekonomiczna</b> (geografia człowieka, antropogeografia) zajmująca się wszelkimi aspektami działalności człowieka, przestrzennymi strukturami życia społecznego i gospodarczego oraz poszczególnych działów gospodarki. W dziale geografii społeczno-ekonomicznej wyróżnia się:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">geografia historyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia komunikacji</span> <ul><li><span style="font-size: small;">geografia łączności</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia transportu</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">geografia kultury</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia ludności (demografia)</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia osadnictwa</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia polityczna</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia przemysłu</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia religii</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia rolnictwa</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia społeczna</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia turyzmu</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia usług</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia wyborcza</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>3. Geografia regionalna</b> zajmująca się kompleksowym opisem środowiska geograficznego regionów.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Nauki_pomocnicze"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Nauki_pomocnicze"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Nauki_pomocnicze">Nauki pomocnicze</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Kartografia</span></li><li><span style="font-size: small;">Geodezja</span></li><li><span style="font-size: small;">Geopolityka</span></li><li><span style="font-size: small;">Geoinformacja i geoinformatyka</span></li><li><span style="font-size: small;">Astronomia</span></li></ul><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_geografii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_geografii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Historia_geografii">Historia geografii</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_geografii"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Greccy uczeni jako pierwsi zajmowali się geografią jako nauką i filozofią. Największy wkład wnieśli Tales z Miletu, Herodot, Eratostenes, Arystoteles, Strabon i Ptolemeusz. Rzymianie w czasie swoich podbojów rozwinęli sztukę rysowania map.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W średniowieczu do rozwoju tej dziedziny przyczynili się Arabowie (między innymi Al-Idrisi, Ibn Battuta czy Ibn Khaldun), którzy przejęli dziedzictwo naukowe Greków i Rzymian, aktywnie je rozwijając. W tym samym czasie horyzont geograficzny rozszerzył Marco Polo. Wiek XV i XVI to epoka wielkich odkryć geograficznych. Napływ szczegółowych danych wymagał lepszych fundamentów teoretycznych oraz lepszych technik kartograficznych, czego wyrazem są <i>Geographia generalis</i> Vareniusa i mapa świata Merkatora.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W XVIII i XIX wieku geografia staje się oddzielną dziedziną nauki i zostaje wprowadzona do programów uniwersyteckich. W ciągu ostatnich dwustu lat nastąpił znaczny rozwój nauk geograficznych oraz stosowanych w nich metod i narzędzi badawczych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W rozwoju geografii znaczącą rolę odegrały organizacje skupiajace badaczy i miłośników geografii np. brytyjskie Królewskie Towarzystwo Geograficzne czy amerykańskie Narodowe Towarzystwo Geograficzne a w Polsce Polskie Towarzystwo Geograficzne istniejące od 1918 roku.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Tradycje najstarszej katedry geografii w Polsce, która została założona w 1849 roku i była kierowana przez Wincentego Pola, kontynuuje Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-20504673766819687332012-05-26T08:14:00.000-07:002012-05-26T08:14:00.080-07:00Historia- opis ogólny, podział<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Historia</b></span> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">– nauka, która zajmuje się badaniem przeszłości. Jest humanistyczną i społeczną dziedziną nauki zajmująca się dochodzeniem do wiedzy o zdarzeniach minionych od czasów wynalezienia pisma (wcześniejszymi wydarzeniami zajmuje się prehistoria) na podstawie świadectw bezpośrednich, źródeł pisanych lub wyników badań nauk pomocniczych historii. Wynikiem badań historycznych jest opis dziejów (historiografia). Przedmiotem badań jest z reguły historia człowieka i cywilizacji ludzkiej.</span></div><table class="toc" id="toc" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr></tbody></table><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Poj.C4.99cie.2C_zakres_i_miejsce_w.C5.9Br.C3.B3d_innych_nauk"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Poj.C4.99cie.2C_zakres_i_miejsce_w.C5.9Br.C3.B3d_innych_nauk"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Poj.C4.99cie.2C_zakres_i_miejsce_w.C5.9Br.C3.B3d_innych_nauk">Pojęcie, zakres i miejsce wśród innych nauk</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Poj.C4.99cie.2C_zakres_i_miejsce_w.C5.9Br.C3.B3d_innych_nauk"> </span><span class="editsection"></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Historia jest najczęściej pojmowana w dwóch odrębnych znaczeniach – jako <i>res gestae</i>, czyli dzieje – przeszłość jako taka oraz <i>rerum gestarum</i>, czyli wszelkie relacje o tej przeszłości, w tym historiografia.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Wyraz "historia" pochodzi od greckiego słowa ἱστορία (<i>istoria</i>), pierwotnie znaczącego "badanie, dochodzenie do wiedzy" oraz "wiedza zdobyta poprzez badanie". Herodot użył tego słowa do określenia charakteru swojej pracy: <i>Oto przedstawienie badań</i> (<i>gr.</i> ἱστορίης ἀπόδεξις istories apodexis<i>) Herodota z Halikarnasu</i> ; stąd pochodzi z kolei tradycyjny tytuł jego dzieła: Ἱστορίαι<i>('<b>Istoriai</b></i><b>, tłumaczony zwykle jako <i>Dzieje</i>) i nazwa nauki.</b></span> </div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><table align="right" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="317" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Beowulf.firstpage.jpeg/200px-Beowulf.firstpage.jpeg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><span style="font-size: small;"><a class="internal" href="http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Beowulf.firstpage.jpeg&filetimestamp=20041125145220" title="Powiększ"><br /></a></span></div></div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="132" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Otto_I%2C_Holy_Roman_Emperor_and_Berengar.jpg/200px-Otto_I%2C_Holy_Roman_Emperor_and_Berengar.jpg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Otton_I_Wielki" title="Otton I Wielki"><br /></a></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Otton_I_Wielki" title="Otton I Wielki"><br /></a></span></div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="85" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Grunwald_bitwa.jpg/200px-Grunwald_bitwa.jpg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span> </div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span> </div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="135" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Gutenberg_Bible.jpg/200px-Gutenberg_Bible.jpg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="119" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Kepler-world.jpg/200px-Kepler-world.jpg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span> </div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span> </div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="306" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Martin_Luther_by_Lucas_Cranach_der_%C3%84ltere.jpeg/200px-Martin_Luther_by_Lucas_Cranach_der_%C3%84ltere.jpeg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Marcin_Luter" title="Marcin Luter"><br /></a></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Marcin_Luter" title="Marcin Luter"><br /></a></span></div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="216" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Order_OB.jpg/200px-Order_OB.jpg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Order_Or%C5%82a_Bia%C5%82ego" title="Order Orła Białego"><br /></a></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Order_Or%C5%82a_Bia%C5%82ego" title="Order Orła Białego"><br /></a></span></div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="130" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Le_Serment_du_Jeu_de_paume.jpg/200px-Le_Serment_du_Jeu_de_paume.jpg" width="200" /> </span></div><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div class="thumbinner" style="width: 202px;"></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="237" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/David-Napoleon.png/200px-David-Napoleon.png" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Napoleon_Bonaparte" title="Napoleon Bonaparte"><br /></a></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Napoleon_Bonaparte" title="Napoleon Bonaparte"><br /></a></span></div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="268" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Alexis_de_tocqueville.jpg/200px-Alexis_de_tocqueville.jpg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"> </span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Alexis_de_Tocqueville" title="Alexis de Tocqueville"><br /></a></span></div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="145" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Turner%2C_The_Battle_of_Trafalgar_%281806%29.jpg/200px-Turner%2C_The_Battle_of_Trafalgar_%281806%29.jpg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"> </span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Trafalgarem" title="Bitwa pod Trafalgarem"><br /></a></span></div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="300" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Bismarck1894.jpg/200px-Bismarck1894.jpg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Otto_von_Bismarck" title="Otto von Bismarck"></a></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Otto_von_Bismarck" title="Otto von Bismarck"></a></span></div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="252" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Joseph_Stalin_and_Maxim_Gorky%2C_1931.jpg/200px-Joseph_Stalin_and_Maxim_Gorky%2C_1931.jpg" width="200" /> </span></div><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div class="thumbinner" style="width: 202px;"></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="187" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Children_rounded_up_for_deportation.JPG/200px-Children_rounded_up_for_deportation.JPG" width="200" /> </span></div><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div class="thumbinner" style="width: 202px;"></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="239" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Nagasakibomb.jpg/200px-Nagasakibomb.jpg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Nagasaki" title="Nagasaki"></a></span> </div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Nagasaki" title="Nagasaki"></a></span> </div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Nagasaki" title="Nagasaki"></a></span> </div></div></div></td> </tr><tr> <td> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width: 202px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="150" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/European-parliament-strasbourg-inside.jpg/200px-European-parliament-strasbourg-inside.jpg" width="200" /></span> <div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Strasburg" title="Strasburg"></a></span> </div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Strasburg" title="Strasburg"></a></span> </div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Strasburg" title="Strasburg"></a></span> </div></div></div></td> </tr></tbody></table><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Tradycyjnie, za okres podlegający badaniom historycznym uważa się dzieje od powstania cywilizacji opartej na przekazie pisemnym, dla wcześniejszych dziejów rezerwując termin prehistoria. Z takiego podejścia wynika chronologiczna rozbieżność początków historii na różnych obszarach świata i w różnych cywilizacjach. W ostatnich stuleciach przedmiot badań się jednak nieustannie poszerzał i pogłębiał, obejmując wszystkie kontynenty świata, również wiele kultur niepiśmiennych oraz nowe zagadnienia antropologiczne. Metodologię historyczną cechuje poszukiwanie logicznej konstrukcji przyczynowo-skutkowej przy krytycznym podejściu do źródeł historycznych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Starożytni Grecy uważali historię za jedną ze sztuk. Historia nie jest łatwa do zaklasyfikowania wśród nauk. Jeśli bowiem przyjąć jej cel czysto faktograficzny, polegający na ustaleniu biegu zdarzeń i wyjaśnieniu stosunku przyczynowo-skutkowego, staje się ona nauką nieomalże ścisłą (zobacz: Historiografia). Jednak widząc w niej naukę, która zajmuje się jednorazowymi wydarzeniami, a nie prawidłami – jej charakter ściśle naukowy staje się niejednoznaczny. Jeśli przyjąć jej umiejętność wskazywania na stosunek biegu zdarzeń do ewolucji cywilizacji, zauważymy, że ociera się ona o aspekty etyczno-społeczne, co ją zbliża się do filozofii lub do socjologii.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_historiografii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_historiografii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Historia_historiografii">Historia historiografii</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Pierwsze znane opisy czasów minionych są obarczone silnym paradygmatem religijnym, mitologicznym lub teologiczno-prawnym (zobacz np. Tora). Pierwsi greccy kronikarze opisywali z reguły mitologię założycielską politycznych systemów terytorialnych, w których żyli (zobacz Homer). Opisy dziejów rzeczywistych rozpoczęły się w europejskim obszarze kulturowym w starożytnej Grecji w V w. pne. Herodot jako pierwszy postanowił oddzielić to co prawdziwie się zdarzyło, od tego co jest domeną legendy. Pierwszy krytyczny rozbiór historyczny (krzyżujący dostępne źródła) znajduje się u Tukidydesa, w jego historii wojen peloponeskich – dziele uważanym za pierwsze dzieło historyczne. W starożytności różnorodne opisy historyczne zaistniały na terenie całego Imperium Rzymskiego (zobacz np. Tacyt, Tytus Liwiusz, Pliniusz Starszy). W podobnym czasie powstają pierwsze dzieła historiograficzne w cywilizacji chińskiej (<i>Kronika Wiosen i Jesieni</i> z komentarzem <i>Zuozhuan</i>, <i>Zapiski historyka</i> Sima Qiana).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">We wczesnym średniowieczu zapis dziejów stał się istotnym czynnikiem cywilizacji chrześcijańskiej i był praktykowany głównie przez mnichów i księży w klasztorach i na najważniejszych dworach. Spisywane na bieżąco były wydarzenia polityczne, genealogie, biografie (w tym żywota świętych, patrz: hagiografia). Powstawały wówczas roczniki, kroniki, <i>res</i>, <i>gesta</i>, <i>opera</i>, <i>acta</i>, <i>vitae</i>. Wśród ówczesnych historyków zobacz np.: Beda Czcigodny, Thietmar, Adam z Bremy, Anna Komnena, Geoffrey of Monmouth, Gall Anonim. W tym okresie rodzi się również historiografia arabskaAl Masudi).</span> (zobacz: </div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W późnym średniowieczu dzieła historyczne zaczęły przybierać formę coraz mniej uwarunkowaną pierwiastkiem religijnym. Jednocześnie historycy zaczęli zwracać uwagę na okoliczności towarzyszące wielkim ludziom lub wydarzeniom. W ten sposób, w dobie rodzącego się humanizmu rozpoczęła się historia społeczna. Zobacz np. u schyłku średniowiecza Jean Froissart, Jan Długosz, wreszcie w pełni renesansowy: Leonardo Bruni.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Historycy Renesansu odkryli na nowo klasykę starożytności, co wpłynęło zasadniczo na metodologię historyczną: pogłębiło krytyczne podejście do źródeł pisanych, z wyszczególnieniem analizy dokumentów (zobacz: dyplomatyka), włączyło obiekty badań epigrafiki czy numizmatyki do źródeł historycznych. Reformacja i kontrreformacja są okresem, w którym po raz ostatni ideologia religijna odgrywa istotną rolę historiograficzną. Historycy renesansu zobacz np. Marcin Kromer.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W XVIII wieku oświecenie odgrywa dużą rolę w rozwoju nauk humanistycznych, lecz zasadnicze zmiany przyniesie dopiero następne stulecie. W czasach nowożytnych zrodziła się historia uważana do dziś za nowoczesną. W XIX wieku ustalił się kanon nauk pomocniczych historii, który z niewielkimi dodatkami trwa do dziś. Duży wpływ na profesjonalizację badań miała tzw. szkoła getyńska. Historycy wykraczali coraz bardziej poza dzieje polityczne i ogarniali swoimi badaniami wiele aspektów społecznych, gospodarczych, cywilizacyjnych, na co wpływ miał m.in. romantyzm. Do wcześniejszego krytycyzmu dołączył wymóg obiektywizmu, w szczególności pod wpływem pozytywizmu. Do rozwoju badań historycznych przyczynił się wzrost uniwersytetów i szkół wyższych w XIX-wiecznej Europie. Na początku XX wieku, pod wpływem francuskiej szkoły historycznej, badania historyczne wykraczają z obszaru czystej faktografii i obejmują długie ewolucje cywilizacyjne, w szeroko zakrojonych badaniach porównawczych (słynna École des Annales: Lucien Febvre, Marc Bloch, a następnie w XX wieku Fernand Braudel, Jacques Le Goff). Zobacz w Polsce np.: Joachim Lelewel, Wojciech Kętrzyński, Józef Widajewicz, czy trochę później Szymon Askenazy lub Oswald Balzer.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Od końca XIX wieku do chwili obecnej trwa bardzo ożywiona dyskusja nad statusem historiografii i wiedzy historycznej w kulturze. Zapoczątkowana ona została przez publikację przez Friedricha Nietzschego<i>O pożytku i szkodliwości historii dla życia</i> czyli drugich „Niewczesnych rozważań”, w których zarzuca historykom (dotyczy to głównie historyków niemieckich, lecz nie tylko ich) pomylenie szczegółowości z prawdą a beznamiętności z uczciwością. Kontynuującą refleksję Nietzschego XX wieczną krytykę historiografii można podzielić na kilka etapów i związanych z nimi aspektów problemowych:</span> eseju </div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">W pierwszej kolejności była to krytyka przede wszystkim historiografii „tradycyjnej” i „faktograficznej”. Rozpoczęli ją w latach trzydziestych XX wieku reformistycznie nastawieni historycy: twórcy szkoły Annales: Lucien Febvre i Marc Bloch, a kontynuowali między innymi Fernand Braudel i Jacques Le Goff. Zalecano tutaj przede wszystkim zbliżenie historiografii do nauk społecznych i tym samym rozszerzenie jej horyzontu poznawczego.</span></li><li><span style="font-size: small;">Przedstawiciele mikrohistorii i antropologii historycznej: Emmanuel Le Roy Ladurie i Carlo Ginzburg akcentowali potrzebę głębszych przemian w historiografii, uwzględniających nie tylko jej warstwę narracyjną czy metodologiczną, lecz przede wszystkim fundamentalną perspektywę poznawczą. Historycy powinni szukać w źródłach nie faktów do zinterpretowania, lecz żywych ludzi, których należy zrozumieć.</span></li><li><span style="font-size: small;">Historyk, w ujęciu Michela Foucaulta, powinien zmienić swoją relację do badanej rzeczywistości i nie występować względem niej jedynie jako badacz, lecz jako społecznie zaangażowany krytyk teraźniejszości. Historiografia w takim ujęciu, ma stać się formą krytyki społecznej i formą autorefleksji nad własną kulturą.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W wieku XX powstało wiele odmiennych szkół historycznych, tworzących rzeczywistą debatę metodologiczną. Jednocześnie część historyków przyjęła w swych badaniach postawy ideologiczne (w szczególności w I połowie XX wieku: historycy marksistowscy i nazistowscy). W XX wieku rozwinęły się także badania nad historią innych nauk (zobacz np. historia sztuki, historia literatury, historia religii). Po wojnie w Polsce powstało kilka istotnych szkół historycznych, wokół największych historyków polskich. Większość z nich była mediewistami, aby uniknąć marksistowskiej interpretacji dziejów – zobacz np. Aleksander Gieysztor, Henryk Samsonowicz, Jerzy Kłoczowski, Gerard Labuda.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Druga połowa XX wieku to także powstanie wielu nowych pól dla badań historycznych, np. historia kolorów, historia uczuć, historia idei sportowej, historia kobiet czy historia przedsiębiorczości. Koniec XX wieku i jego przełom z wiekiem XXI charakteryzuje się nowymi kierunkami badawczymi, wynikającymi często z wielodyscyplinarnego podejścia, na pograniczu historii i psychologii, socjologii, czy np. politologii.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Periodyzacja"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Periodyzacja"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Periodyzacja">Periodyzacja</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Istnieje wiele szkół podziału całej historii na epoki historyczne, w zależności od badanego przedmiotu dziejowego. Wychodząc z założeń metodologicznych olbrzymia większość szkół uważa za prehistorię czasy sprzed wynalezienia pisma. Jednak istnieją szkoły cofające historię do rewolucji rolniczej lub założeń pierwszych zespołów proto-miejskich (ok. 10-7.000 lat pne.). Klasyczny podział epok dla historii Europy odróżnia :</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">starożytność, historia starożytna – czasy do roku 476, czyli upadku Imperium Rzymskiego. Odróżnia się w niej przede wszystkim badania nad starożytnym Egiptem, nad kulturami Bliskiego Wschodu, nad starożytną Grecją i nad Imperium Rzymskim.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">średniowiecze, historia średniowieczna – czasy od starożytności do przełomu XIV i XV wieku, czyli wynalezienia druku przez Gutenberga (1440) i odkrycia Ameryki (1492) dla zachodniej części Europy, a dla wschodniej części kontynentu – zdobycia Konstantynopola przez Turków 1453. Średniowiecze dzieli się na wczesne średniowiecze (do V-XII wieku), klasyczne (XII – XIV wiek) i późne (wieki XIV-XV). Istnieje pogląd głównie wśród niektórych historyków francuskich, że podział ten jest cywilizacyjnie sztuczny i należałoby okres średniowiecza rozciągnąć aż do oświecenia.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">nowożytność, historia nowożytna – w części Europy dzieli się na czasy od średniowiecza do przełomu XVIII-XIX wieku, czyli do Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789) lub do końca kongresu wiedeńskiego (1815). W Polsce przyjęło się liczyć do trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej (1795) lub do Wiosny Ludów (1848). Część badaczy przyjmuje, że właściwą cezurą była dopiero I wojna światowa. Szkoła anglosaska ciągnie czasy nowożytne do dziś.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">historia najnowsza – od nowożytności do dziś.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W wyniku różnic chronologicznych w rozwoju cywilizacyjnym i w przebiegu dziejów, osobne periodyzacje funkcjonują dla różnych obszarów ziemi:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">historia Europy</span></li><li><span style="font-size: small;">historia Azji</span></li><li><span style="font-size: small;">historia Afryki</span></li><li><span style="font-size: small;">historia Ameryki Północnej</span></li><li><span style="font-size: small;">historia Ameryki Południowej i Środkowej</span></li><li><span style="font-size: small;">historia Australii</span></li><li><span style="font-size: small;">historia Arktyki</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Przy tym w większości opracowań syntetycznych historii powszechnej stosuje się periodyzację stworzoną dla historii Europy, odnosząc ją także do dziejów pozostałych kontynentów. Historia współczesna jest często dzielona na wieki - XIX, XX i XXI, z tym że w literaturze mają one umowną długość, zwykle nieco mniejszą lub większą od 100 lat (np. przyjmuje się, że "historyczny" XIX wiek trwał od 1791 do 1914 lub 1918 roku).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Periodyzacja od lat należy do grupy ważnych problemów badawczych i metodologicznych historii. Problem momentów początku i końca poszczególnych epok ma bogatą literaturę. Istnieją również koncepcję odrzucające klasyczny podział na epoki - m.in. koncepcja "długiego trwania" Fernanda Braudela i "długiego średniowiecza" Jacques'a Le Goffa.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Nauki_pomocnicze_historii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Nauki_pomocnicze_historii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Nauki_pomocnicze_historii">Nauki pomocnicze historii</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Nauki pomocnicze historii (NPH) są odrębnymi naukami, mającymi fundamentalne znaczenie w metodologii badań historycznych. Pozwalają na właściwą ocenę jakości źródła, krytyczny jego rozbiór, oraz konfrontację różnych źródeł. Pozwala ponadto wyjść poza przekaz samej treści źródła i czerpać dane z wielu czynników pobliskich.</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Archeologia – samodzielna nauka badająca materialne pozostałości ludzkich kultur, przedmiotem badania są zarówno kultury prehistoryczne, jak i cywilizacje historyczne. Długo uważana przez historyków za mało wiarygodną ze względu na trudności w datacji badanych obiektów oraz w przypisywaniu ich konkretnym podmiotom kulturowym i politycznym; dziś bardzo istotna nauka pomocna w badaniu okresów historycznych.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Archiwistyka – nauka o metodach pracy z archiwami (historyczne i aktualne sposoby gromadzenia, przechowywania, opracowywania i udostępniania danych). </span><ul><li><span style="font-size: small;">Archiwoznawstwo – nauka o dziejach i zasobach poszczególnych archiwów. Szczególnie istotna dla okresu nowożytnego i najnowszego.</span></li></ul></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Bibliologia historyczna – nauka o piśmie opublikowanym (manuskrypcie i druku) </span><ul><li><span style="font-size: small;">Bibliografia – nauka o zapisie bibliograficznym – niezbędna dla katalogowania pozycji książkowych.</span></li></ul></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Brachygrafia – nauka o skrótach stosowanych w piśmie, w szczególności bardzo istotna dla historyków mediewistów – w średniowiecznej łacinie i grece bardzo często używano skrótów w piśmie.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Chronologia – jedna z podstawowych nauk pomocniczych historii, zajmująca się sposobami określania czasu, czyli systemem datowania (np. kalendarzach). Metoda chronologii pozwala na ustalenie np. świąt ruchomych przypadających na dany rok, lub dnia tygodnia przypadającego na daną datę.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Demografia historyczna – nauka o populacjach ludzkich, czyli liczbie ludzi w różnych miejscach i w różnych epokach.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Dendrochronologia – nowa nauka z pogranicza biologii, archeologii i meteorologii. Umożliwia datację drewnianego znaleziska archeologicznego na podstawie grubości słojów drewna. Szerokość słoju zależy od czynników meteorologicznych danego roku. Dzięki porównaniu słojów z tego samego obszaru można uzyskać katalog grubości słojów obejmujący wiele wieków. Wówczas można datować datę ścięcia znalezionego drewna z precyzją do pół roku. Jest to jedna z najprecyzyjniejszych metod datacji dla wczesnego średniowiecza i starożytności – precyzyjniejsza od datacji węglem C14.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Dyplomatyka – nauka badająca dokumenty od strony krytyki naukowej, czyli określająca przydatność zachowanych dokumentów do badań historycznych. Pozwala m.in. wykryć falsyfikaty oraz ustalić procedury prawne i administracyjno-kancelaryjne stosowane przy powstawaniu dokumentów.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Epigrafika – nauka o uwiecznianiu napisów, np. na pomnikach, budynkach, nagrobkach, tablicach pamiątkowych, ale także na sztandarach, szatach liturgicznych.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Etnografia - nauka o kulturze ludowej (folklorze) danego regionu. Jednym ze znanych etnografów był Oskar Kolberg, który w swoim wielotomowym dziele pt. <i>Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce</i> zgromadził folklor całej Polski.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Falerystyka – nauka o medalach, orderach i innych odznaczeniach.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Genealogia – nauka o stopniach pokrewieństwa osób, rodzin i rodów. W szczególności istotna przy badaniach dotyczących warstw panujących, dziedziczenia, koligacji politycznych, ale również ostatnimi laty przydatna w historii chorób czy historii przekazu genetycznego.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Geografia historyczna – nauka odtwarzająca całość środowiska geograficznego w danym miejscu i epoce, lub ukazująca zmiany chronologicznie zachodzące w danym miejscu – zajmuje się rekonstrukcją ukształtowania powierzchni, środowiska przyrodniczego, kultury, gospodarki (historia gospodarcza) i polityki (historia polityczna). Bardzo istotna z punktu widzenia historii militarnej i gospodarczej. W skali światowej stanowi również naukę pomocniczą dla badań geopolitycznych.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Heraldyka – nauka o herbach – przede wszystkim rodowych, ale również herbach miast, ziem, instytucji itd. Nauka pomocnicza dla badań genealogicznych, ale również dla historii idei, historii wyobraźni i symboliki.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Kartografia – nauka zajmująca się mapami w historii i metodami ich produkcji. Ważna dla geografii historycznej, ale również dla badań nad historią nauki, podróży, świadomości i wyobraźni geograficznej.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Kodykologia – nauka pomocnicza mediewistyki i paleografii dotycząca rękopisów zapisanych w kodeksach i księgach sprzed ery druku.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Kryptografia – nauka o odczytywaniu zaszyfrowanych tekstów, przydatna w dyplomatyce, w historii stosunków międzynarodowych i dyplomacji, jak i w wielu innych badaniach historycznych.</span></li><li><span style="font-size: small;">Metrologia - nauka zajmująca się sposobami dokonywania pomiarów oraz zasadami interpretacji uzyskanych wyników.</span></li><li><span style="font-size: small;">Numizmatyka – nauka o monetach, ale także innych środkach pieniężnych i papierach wartościowych. Fundamentalna dla historii gospodarczej, ekonomicznej, społecznej, ale również pełniąca bardzo istotną rolę w datacji archeologicznej. Dla historii politycznej, dla historii idei społeczno-politycznych (zwłaszcza w okresie średniowiecza) istotne zagadnienia niosą treści zawarte na obydwu, lub nawet na trzech stronach monet.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Paleografia – nauka o systemach pisma, głównie sprzed ery druku. Fundamentalna nauka dla właściwego odczytania i datowania niedrukowanych źródeł historycznych. </span><ul><li><span style="font-size: small;">Neografia – chronologiczna kontynuacja paleografii, badająca pismo ręczne po odkryciu druku.</span></li></ul></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Papirologia – nauka o rękopisach zapisanych na papirusie (dotyczy zarówno egiptologii, jak i całej historii starożytnej).</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Prasoznawstwo – nauka o czasopismach i wydawnictwach periodycznych, obejmująca coraz częściej także inne źródła informacji pochodzenia dziennikarskiego.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Sfragistyka – nauka o pieczęciach, stanowiąca bardzo ważny komplement dyplomatyki i heraldyki. Istotna dla badań nad najwyższymi warstwami społecznymi i politycznymi.</span></li></ul><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Weksylologia – nauka o sztandarach, chorągwiach, proporcach itp. stanowi uzupełnienie heraldyki i historii symboli.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Trzeba zaznaczyć, że podział klasyczny nauk pomocniczych jest coraz bardziej kontestowany w ostatnich dziesięcioleciach. Powstające badania wielodyscyplinarne wskazują na nowe możliwości stojące przed historykami stosującymi wyniki innych nauk (np. badających pyłki roślinne i ich rozprzestrzenienie geograficzne).</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Specjalizacje_historyczne"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Specjalizacje_historyczne"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Specjalizacje_historyczne">Specjalizacje historyczne</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><table><tbody><tr valign="top"><td style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <ul><li><span style="font-size: small;">antropologia historyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">archiwistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrohistoria</span></li><li><span style="font-size: small;">makrohistoria</span></li><li><span style="font-size: small;">historia administracji</span></li><li><span style="font-size: small;">historia lokalna</span></li><li><span style="font-size: small;">historia polityczna</span></li><li><span style="font-size: small;">historia gospodarcza</span></li><li><span style="font-size: small;">historia sztuki</span></li><li><span style="font-size: small;">historia muzyki</span></li><li><span style="font-size: small;">historia religii</span></li><li><span style="font-size: small;">historia Kościoła</span></li><li><span style="font-size: small;">historia archiwalno-dokumentalistyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">historia nauki</span></li></ul></td> <td> <ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">historia państwa i prawa</span></li><li><span style="font-size: small;">historia prawa</span></li><li><span style="font-size: small;">historia państwowości</span></li><li><span style="font-size: small;">historia idei</span></li><li><span style="font-size: small;">historia wojskowości</span></li><li><span style="font-size: small;">historia dyplomacji</span></li><li><span style="font-size: small;">historia społeczna</span></li><li><span style="font-size: small;">historia książki</span></li><li><span style="font-size: small;">historia kultury materialnej</span></li><li><span style="font-size: small;">historia medycyny</span></li><li><span style="font-size: small;">historia doktryn politycznych i prawnych</span></li><li><span style="font-size: small;">metodologia historii</span></li><li><span style="font-size: small;">polityka historyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">historia sztuki</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><br /><br /></td></tr></tbody></table>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-92142432365758787382012-05-19T08:02:00.000-07:002012-05-19T08:02:00.831-07:00Chemia - wiadomości ogólne<div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Chemia</b></span> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><b><span style="font-size: small;">(grec. <i>χημεία</i> – <i>chemeia</i>) </span></b></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">– nauka badająca naturę i właściwości substancji, a zwłaszcza przemiany zachodzące pomiędzy nimi. Współcześnie wiadomo, że przemiany substancji wynikają z praw, według których atomy łączą się poprzez wiązania chemiczne w mniej lub bardziej trwałe związki chemiczne, a także praw według których wiązania pękają i tworzą się ponownie prowadząc do przemian jednych związków w drugie co jest nazywane reakcjami chemicznymi. Chemia zajmuje się także rozmaitymi właściwościami substancji wynikającymi bezpośrednio z ich budowy atomowej.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Naturę i właściwości substancji bada również fizyka. Chemia i fizyka nawzajem się przenikają i często trudno jest precyzyjnie ustalić, gdzie kończy się jedna dziedzina, a zaczyna druga. Chemia, podobnie jak fizyka jest centralną nauką przyrodniczą. Obie te nauki stanowią podstawę wszystkich pozostałych nauk przyrodniczych – biologii, geografii, metalurgii i wielu innych.</span></div><table class="toc" id="toc" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr></tbody></table><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Opis_og.C3.B3lny"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Opis_og.C3.B3lny"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Opis_og.C3.B3lny">Opis ogólny</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Podstawowym zagadnieniem chemii jest badanie substancji i ich przemian jakościowych, powodujących, że np. z jednej substancji powstają dwie, albo z dwóch jedna. Współczesna chemia stara się wyjaśniać mechanizm tych przemian na poziomie cząsteczkowym. Szuka też zależności między właściwościami substancji a ich składem i strukturą atomową.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div class="thumb tright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><div style="text-align: center;"></div><div class="thumbinner" style="width: 252px;"><div style="text-align: center;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="188" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Lab_bench.jpg/250px-Lab_bench.jpg" width="250" /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div></div></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Struktura świata, której się na co dzień doświadcza jest determinowana chemicznymi i fizycznymi własnościami substancji. Np: stal jest twardsza od czystego żeliwa, gdyż atomy żelaza tworzą w stali bardziej zwartą strukturę krystaliczną niż w żeliwie. Drewno pali się po podgrzaniu do odpowiednio wysokiej temperatury, gdyż zawarta w nim celuloza jest polimerem, który ulega spontanicznej reakcji utleniania. Cukier to kryształy organicznego związku chemicznego – sacharozy, która posiada zdolność rozpuszczania się w wodzie, a następnie przenikania do kubków smakowych w języku, gdzie jego obecność jest wykrywana poprzez ciąg skomplikowanych reakcji biochemicznych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Współczesne badania dowiodły, że za wszystkie te efekty, w ten czy inny sposób, odpowiada chmura elektronów otaczająca jądra atomowe. Stąd chemia jest w istocie nauką zajmującą się zjawiskami elektronowymi i nie wnika w funkcjonowanie jąder. Wyjątkiem jest tylko chemia jądrowa, nauka na pograniczu fizyki jądrowej i chemii.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Współczesna chemia jest przede wszystkim nauką eksperymentalną, całkowicie pozbawioną magiczno-mistycznej otoczki typowej dla alchemii. Jej podstawę faktograficzną stanowią miliony reakcji chemicznych przeprowadzonych w kontrolowanych warunkach w laboratoriach z użyciem specjalnej aparatury, oraz wyniki dokładnych badań produktów tych reakcji. Do 17 lipca 2007 r. w bazie danych Chemical Abstracts zarejestrowano ponad 31 milionów związków chemicznych, a na dobę jest rejestrowanych średnio 4 000 nowych.. Fakty te byłyby jednak bezużyteczne bez aparatu poznawczego, który stanowią podstawowe pojęcia stosowane w tej nauce, takie jak mol, pierwiastek chemiczny, związek chemiczny i inne.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Historia">Historia</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia"> </span><span class="editsection"></span></span></h2><div class="thumb tright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><div style="text-align: center;"></div><div class="thumbinner" style="width: 188px;"><div style="text-align: center;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="218" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/59/Robert_Boyle.jpg" width="186" /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div></div></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Początki chemii sięgają starożytności, kiedy to z ogólnych rozważań filozoficznych wyłoniła się alchemia, której przedstawiciele działali jeszcze na początku XIX wieku.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Za "ojców" współczesnej chemii, uważa się zwykle Roberta Boyle'a (1661), Antoine Lavoisiera (1787) i Johna Daltona (1808), którzy radykalnie rozgraniczyli badania z użyciem metody naukowej od dawnych poszukiwań kamienia filozoficznego</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Kamieniami milowymi odkryć chemicznych do początków XX wieku były:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Stworzenie jasnej koncepcji pierwiastka chemicznego, jako substancji, której nie można rozłożyć metodami chemicznymi, wprowadzonej przez Roberta Boyle'a (1689)</span></li><li><span style="font-size: small;">Rozpowszechnienie prawa zachowania masy przez Antoine Lavoisiera</span></li><li><span style="font-size: small;">Stworzenie współczesnej koncepcji atomowej przez Johna Daltona (1808)</span></li><li><span style="font-size: small;">Odkrycie prawa okresowości i skonstruowanie układu okresowego pierwiastków przez Dmitrija Mendelejewa (ok. 1869)</span></li><li><span style="font-size: small;">Porzucenie koncepcji siły życiowej po otrzymaniu mocznika przez Friedricha Wöhlera (1828)</span></li><li><span style="font-size: small;">Odkrycie subtelnej budowy atomu przez Ernesta Rutherforda w latach 1911–1920</span></li><li><span style="font-size: small;">Stworzenie podstaw chemii kwantowej przez Heisenberga, Schrödingera i Pauliego w latach 20. XX w.</span></li></ul><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Podstawowe_poj.C4.99cia"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Podstawowe_poj.C4.99cia"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: x-large;"><span class="mw-headline" id="Podstawowe_poj.C4.99cia">Podstawowe pojęcia</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Podstawowe_poj.C4.99cia"> </span><span class="editsection"></span></span></h2><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Atom.2C_cz.C4.85steczka.2C_wi.C4.85zanie_chemiczne">Atom, cząsteczka, wiązanie chemiczne</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div class="thumb tright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><div style="text-align: center;"></div><div class="thumbinner" style="width: 222px;"><div style="text-align: center;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="220" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Sciences_exactes.svg/220px-Sciences_exactes.svg.png" width="220" /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div></div></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Atom jest współcześnie podstawowym pojęciem w chemii. Składa się on z jądra atomowego i chmury elektronów. O ile jądro jest domeną fizyki jądrowej, o tyle zachowanie i natura chmury elektronowej jest domeną chemii, gdyż decyduje o zdolności atomów do łączenia się w większe obiekty, zwane cząsteczkami. Cząsteczka bowiem to grupa atomów, które są trwale powiązane przez wymianę elektronów z powłoki walencyjnej, czyli najbardziej odległej od jądra. Na skutek tej wymiany powstają trwałe wiązania chemiczne.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Pierwiastek.2C_indywiduum_chemiczne.2C_mieszaniny"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Pierwiastek.2C_indywiduum_chemiczne.2C_mieszaniny"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Pierwiastek.2C_indywiduum_chemiczne.2C_mieszaniny">Pierwiastek, indywiduum chemiczne, mieszaniny</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Wg klasycznej definicji pierwiastek chemiczny to taka substancja, której metodami chemicznymi nie da się dalej rozłożyć. Koncepcja pierwiastka wywodzi się wprost z alchemii. Podstawowym dokonaniem Roberta Boyle'a było jednak zerwanie z alchemiczną tradycją, w ramach której wierzono, że tych pierwiastków jest od 3 do 7, przy czym ich lista powstawała z rozważań teoretycznych, a nie na podstawie danych eksperymentalnych. Współcześnie wiadomo, że pierwiastków jest ponad 100, i że poszczególne pierwiastki są tworzone przez atomy, które mają w jądrze jednakową liczbę protonów.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Indywiduum chemiczne to z kolei substancja, w której występuje jeden rodzaj molekuł. Jeśli molekuły te są nienaładowanymi cząsteczkami, nie posiadającymi niesparowanych elektronów to wówczas indywidua te nazywa się związkami chemicznymi. Związek chemiczny to zatem substancja, która składa się z jednego rodzaju cząsteczek.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Inne indywidua chemiczne to:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">jony – czyli molekuły posiadające ładunek elektryczny</span></li><li><span style="font-size: small;">rodniki – czyli nietrwałe zwykle molekuły posiadające przynajmniej jeden niesparowany (nieparzysty) elektron.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Oprócz czystych pierwiastków i związków chemicznych w naturze występują ich różnorakie mieszaniny. W zależności od tego czy mieszaniny te można rozdzielić mechanicznie, czy też wymaga to bardziej złożonych operacji fizyko-chemicznych rozróżnia się:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">roztwory i</span></li><li><span style="font-size: small;">mieszaniny niejednorodne, takie jak koloidy, zole, żele, pasty, piany, zawiesiny i inne.</span></li></ul><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Reakcje_chemiczne"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Reakcje_chemiczne"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Reakcje_chemiczne">Reakcje chemiczne</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div class="thumb tright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><div style="text-align: center;"></div><div class="thumbinner" style="width: 252px;"><div style="text-align: center;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="78" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Alkene-bromine-addition-2D-skeletal.png/250px-Alkene-bromine-addition-2D-skeletal.png" width="250" /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Alkeny" title="Alkeny"></a></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Alkeny" title="Alkeny"></a></span></div></div></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Reakcja chemiczna to proces powstawania lub zrywania wiązań chemicznych, na skutek których powstają lub rozpadają się cząsteczki. Zwykle reakcje chemiczne mają dość złożony przebieg, tzn. są sumą wielu następujących po sobie lub odbywających się jednocześnie aktów zrywania i powstawania wiązań. Opisy sumarycznego przebiegu reakcji nazywają się równaniami, natomiast pełen opis wszystkich aktów zrywania i powstawania wiązań chemicznych jest nazywany jej mechanizmem.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Wzory_chemiczne"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Wzory_chemiczne"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Wzory_chemiczne">Wzory chemiczne</span></span><span class="editsection"></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"></div><div class="thumb tright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><div style="text-align: center;"></div><div class="thumbinner" style="width: 222px;"><div style="text-align: center;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="310" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/LSD.png/220px-LSD.png" width="220" /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dietyloamid_kwasu_lizergowego" title="Dietyloamid kwasu lizergowego"></a></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dietyloamid_kwasu_lizergowego" title="Dietyloamid kwasu lizergowego"></a></span></div></div></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Strukturę cząsteczek i innych indywiduów chemicznych zapisuje się w postaci specjalnych wzorów, które tworzy się stosując specjalną symbolikę. W znacznym uproszczeniu, na symbolikę tę składają się:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">symbole pierwiastków – przyjmujące postać jedno-trzyliterowych skrótów ich nazw – reprezentujące atomy występujące w cząsteczkach</span></li><li><span style="font-size: small;">symbole wiązań chemicznych – przyjmujące postać kresek, łączących symbole pierwiastków – każda pojedyncza kreska oznacza uwspólnioną parę elektronową.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Wzory poszczególnych cząsteczek chemicznych można zestawiać w równania, które w poglądowy sposób przedstawiają przebieg reakcji chemicznych. Konwencja pisania równań polega na umieszczaniu substratów</span> po lewej, produktów po prawej stronie równania i łączenie ich różnego rodzaju strzałkami symbolizującymi rodzaj danej reakcji.</div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Mole.2C_st.C4.99.C5.BCenia_i_stechiometria"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Mole.2C_st.C4.99.C5.BCenia_i_stechiometria"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Mole.2C_st.C4.99.C5.BCenia_i_stechiometria">Mole, stężenia i stechiometria</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Podstawową jednostką stosowaną w chemii jest mol. Jest to jednostka liczności materii, czyli stosunku liczby cząstek znajdujących w określonej masie lub objętości danej substancji chemicznej do liczby atomów obecnych w 12 g czystego izotopu węgla <sup>12</sup>C.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Mol, razem z równaniami reakcji chemicznych, stanowi podstawę obliczeń stechiometrycznych, których zasady umożliwiają dokładne ustalenie jaka masa lub objętość jednego związku może przereagować z drugim związkiem. Teoretyczną podstawą tych obliczeń jest prawo działania mas oraz koncepcja współczynnika stechiometrycznego.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Koncepcja stężenia, rozumianego jako molowy lub procentowy udział związków chemicznych w mieszaninie, umożliwia z kolei dokonywanie analogicznych obliczeń ilości reagujących substancji, nawet gdy nie są one jednorodne.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Energia"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Energia"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Energia">Energia</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Energia"> </span><span class="editsection"></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Energia odgrywa istotną rolę, zarówno w trwałości związków chemicznych jak i w przebiegu reakcji. Zagadnieniami energetycznymi związanymi ze zjawiskami badanymi przez chemię zajmuje się chemia fizyczna. W ramach tej nauki, wywodzącej się z termodynamiki i kinetyki stworzono szereg pojęć i wielkości służących opisowi zagadnień energetycznych, odnoszących się do związków i reakcji chemicznych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Są to m.in.:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Energia wiązania chemicznego – czyli najmniejsza energia potrzebna do jego rozerwania.</span></li><li><span style="font-size: small;">Entalpia reakcji chemicznej – będąca miarą efektu cieplnego reakcji chemicznej, zachodzącej pod stałym ciśnieniem,</span></li><li><span style="font-size: small;">Energia swobodna reakcji chemicznej – będąca miarą "skłonności" do zajścia reakcji w danych warunkach,</span></li><li><span style="font-size: small;">Energia aktywacji – czyli minimalna energia potrzebna do zajścia danej reakcji.</span></li></ul><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Tradycyjne_dyscypliny_chemii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Tradycyjne_dyscypliny_chemii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Tradycyjne_dyscypliny_chemii">Tradycyjne dyscypliny chemii</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Chemia jest tradycyjnie dzielona na kilka dyscyplin. Współcześnie uważa się, że podział ten jest nieco sztuczny, ale utrzymuje się on ze względów praktycznych i edukacyjnych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W podręcznikach chemii, zarówno akademickich jak i szkolnych, chemię dzieli się zwykle na:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">nieorganiczną – zajmującą się wszystkimi związkami występującymi w tzw. materii nieożywionej,</span></li><li><span style="font-size: small;">organiczną – zajmującą się związkami zawierającymi w swojej strukturze atom węgla (z kilkoma wyjątkami),</span></li><li><span style="font-size: small;">analityczną – zajmująca się badaniem składu, stężenia i struktury pierwiastków i związków chemicznych,</span></li><li><span style="font-size: small;">fizyczną – obejmująca wszystkie zjawiska na pograniczu chemii i fizyki.</span></li></ul><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Nowe_dyscypliny_i_badania_interdyscyplinarne"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Nowe_dyscypliny_i_badania_interdyscyplinarne"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Nowe_dyscypliny_i_badania_interdyscyplinarne">Nowe dyscypliny i badania interdyscyplinarne</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Nowe_dyscypliny_i_badania_interdyscyplinarne"> </span><span class="editsection"></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Na pograniczu poszczególnych tradycyjnych dyscyplin nauk chemicznych (dziedzina naukowa), a także chemii i innych nauk przyrodniczych oraz nauk technicznych, powstały w XIX i XX wieku liczne nowe dyscypliny naukowe. Wciąż powstają nowe, interdyscyplinarne kierunki badań. Współcześnie te interdyscyplinarne dziedziny są najbardziej żywotną i najszybciej rozwijającą się częścią chemii.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Na pograniczu różnych działów chemii powstały m.in.:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">chemia supramolekularna – zajmująca się strukturami "nadcząsteczkowymi"</span></li><li><span style="font-size: small;">chemia metaloorganiczna – zajmująca się związkami pośrednimi między organicznymi i nieorganicznymi</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Na pograniczu chemii i innych nauk przyrodniczych powstały:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">biochemia i biologia molekularna – stanowiące podstawę współczesnej biologii</span></li><li><span style="font-size: small;">geochemia i astrochemia – nauki o podstawach chemicznych przemian zachodzących w skorupie ziemskiej</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Od czasów rewolucji przemysłowej osiągnięcia tych dyscyplin nauk chemicznych, które mają charakter podstawowy, są wykorzystywane w przemyśle dzięki rozwojowi różnych specjalności technologii chemicznej technicznych). Rozwój przemysłu chemicznego i gałęzi pokrewnych następuje dzięki współdziałaniu technologów ze specjalistami w zakresie np.:</span> (należącej do dwóch dziedzin – nauk chemicznych i </div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">inżynierii chemicznej i procesowej</span></li><li><span style="font-size: small;">inżynierii materiałowej,</span></li><li><span style="font-size: small;">inżynierii środowiska.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisani się na nasz newsletter !</b></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-38479627491191600002012-05-12T07:48:00.000-07:002012-05-12T07:48:00.850-07:00Biologia - wiadomości wstępne<div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Biologia</b></span> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><b><span style="font-size: small;">(z gr. <i>βίος (bios) - życie i λόγος (logos) - słowo, nauka</i>) </span></b></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">– gałąź nauki zajmująca się badaniem życia. Nauka ta skupia się na charakterystyce, klasyfikacji oraz zachowaniu organizmów żywych, jak również sposobie powstawania nowych gatunków oraz zależnościami między nimi, a środowiskiem naturalnym.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Biologia obejmuje szeroki wachlarz zagadnień badawczych, które są często postrzegane jako odrębne dyscypliny naukowe: bywa opisywana jako tort, który można dzielić na pionowe sektory "taksonomiczne" (ornitologia, algologia, entomologia) i poziome warstwy dziedzin (fizjologia, cytologia czy ekologia). </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Jednakże, wspólnie odwołują się one do fenomenu życia na tle różnych aspektów badawczych, od biofizyki do ekologii. Wszystkie założenia w biologii są oparte na tych samych prawach co inne gałęzie wiedzy przyrodniczej, takich jak zasady termodynamiki i prawo zachowania masy.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div class="thumb tright" style="background-color: #f9f9f9; border: 1px solid rgb(204, 204, 204); font-family: Verdana,sans-serif; margin: 0.5em;"><table border="0" cellpadding="10" cellspacing="0" style="border: 1px solid rgb(204, 204, 204); margin: 0.3em;"><tbody><tr> <td valign="top"><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td valign="top"><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr><tr><td valign="bottom"><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td valign="bottom"><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr></tbody></table></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Na poziomie organizmu, biologia częściowo wyjaśniła fenomeny takie jak narodziny, wzrost, starzenie się, śmierć i rozkład organizmów żywych, podobieństwa między potomkami a ich rodzicami (dziedziczenie) oraz rozkwit roślin, które intrygowały ludzkość przez całą jej historię. Inne fenomeny, takie jak laktacja, metamorfoza, lęg, zdrowienie i tropizm również znajdują się w sferze zainteresowania biologii. W większej skali czasu i przestrzeni biologowie badają udomowianie zwierząt i roślin, wielką różnorodność organizmów żywych (bioróżnorodność), zmiany w organizmach jakie zachodzą na przestrzeni wielu pokoleń (ewolucja), ich wymieranie, specjalizację, zachowania społeczne u zwierząt itd.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Podczas gdy botanika zajmuje się badaniem roślin, zoologia jest gałęzią wiedzy zajmującą się badaniem zwierząt, zaś antropologia jest działem biologii badającym istoty ludzkie. Natomiast na poziomie molekularnym, życie jest poznawane przez dyscypliny takie jak biologia molekularna, biochemia i genetyka molekularna. Na poziomie bardziej podstawowym od wymienionych powyżej jest biofizyka, która zajmuje się przepływem energii w układach biologicznych. Badania na poziomie komórkowym leżą w sferze zainteresowań biologii komórki. Skalę wielokomórkową bada fizjologia, anatomia i histologia. Embriologia bada życie na etapie jego rozwoju zarodkowego, zaś powstawanie i rozwój poszczególnych organizmów od zapłodnionego jaja do śmierci bada ontogeneza. Przesuwając się w górę naszej skali, na poziom wielu organizmów, genetyka rozważa jak działa dziedziczenie cech między rodzicami a potomstwem. Etologia rozpatruje szeroko pojęte zachowania organizmów w ich naturalnym środowisku. Genetyka populacyjna ogarnia badaniami całe populacje, zaś systematyka rozważa rodowód organizmów na tle innych gatunków. Niezależne populacje i ich siedliska są badane przez ekologię i biologię ewolucyjną. Nowym, na razie teoretycznym, polem badań jest astrobiologia (nazywana też ksenobiologią albo egzobiologią), która bada możliwości występowania życia pozaziemskiego.</span></div><table class="toc" id="toc" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr></tbody></table><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="G.C5.82.C3.B3wne_za.C5.82o.C5.BCenia"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="G.C5.82.C3.B3wne_za.C5.82o.C5.BCenia"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="G.C5.82.C3.B3wne_za.C5.82o.C5.BCenia">Główne założenia</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Biologia zazwyczaj nie opisuje systemów w kategoriach obiektów podlegających niezmiennym prawom fizycznym opisywanym przez matematykę. Układy biologiczne posiadają statystycznie przewidywalne tendencje do zachowywania się w określony sposób, lecz tendencje te zazwyczaj nie są tak konkretne jak te opisywane przez dyscypliny takie jak fizyka. Jednakże biologia nadal podlega tym samym prawom fizyki co reszta wszechświata, na przykład zasadom termodynamiki i prawu zachowania masy.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Nauki biologiczne są charakteryzowane i ujednolicone przez poszczególne, podstawowe pojęcia takie jak uniwersalność, ewolucja, różnorodność, ciągłość, genetyka, homeostaza, wzajemne oddziaływanie.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Uniwersalno.C5.9B.C4.87:_Biochemia.2C_kom.C3.B3rki_i_kod_genetyczny"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Uniwersalno.C5.9B.C4.87:_Biochemia.2C_kom.C3.B3rki_i_kod_genetyczny"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Uniwersalno.C5.9B.C4.87:_Biochemia.2C_kom.C3.B3rki_i_kod_genetyczny">Uniwersalność: Biochemia, komórki i kod genetyczny</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div class="thumb tright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><div class="thumbinner" style="width: 222px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="216" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/DNA_structure_and_bases_PL.svg/220px-DNA_structure_and_bases_PL.svg.png" width="220" /></span></div></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Uderzającym przykładem biologicznej uniwersalności jest biochemia życia oparta na związkach węgla i jej zdolność do przekazywania swoich właściwości drogą dziedziczenia poprzez materiał genetyczny, używając bazowanego na DNA i RNA kodu genetycznego zawierającego niewielkie różnice pomiędzy wszystkimi organizmami żywymi.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Następną uniwersalną regułą jest to, że organizmy (czyli wszystkie formy życia na Ziemi poza wirusami) są zbudowane z komórek, jak również fakt, że wszystkie organizmy posiadają podobne procesy rozwojowe.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Ewolucja"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Ewolucja"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Ewolucja">Ewolucja</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Ewolucja"> </span><span class="editsection"></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Jednym z głównych założeń biologii jest to, że wszystkie formy życia mają wspólne pochodzenie oraz zmieniały się i rozwijały w procesie ewolucji (zobacz wspólne pochodzenie), co spowodowało owo uderzające podobieństwo jednostek i procesów opisanych w poprzedniej sekcji. Karol Darwin opracował teorię ewolucji jako potwierdzoną teorię poprzez sformułowanie jej siły napędowej - selekcji naturalnej (Alfred Russel Wallace jest uznawany za współodkrywcę tej teorii). Dryf genetyczny został objęty tą teorią jako dodatkowy mechanizm rozwoju ewolucyjnego we współczesnej (nowej) syntezie tej teorii.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Historia ewolucyjna gatunków, która opisuje charakterystykę różnych gatunków, ich pochodzenie razem z ich genealogicznymi powiązaniami z innymi gatunkami, nazywana jest ich filogenezą.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Informacje o filogenezie można pozyskiwać w zróżnicowany sposób. Między innymi są to porównania sekwencji DNA prowadzone przez biologię molekularną i genomikę oraz porównania skamielin lub innych zachowanych śladów dawnych organizmów żywych w paleontologii. Biologowie potrafią organizować i analizować powiązania ewolucyjne między organizmami za pomocą różnych metod, takich jak filogeneza, fenetyka i kladystyka. (Ważne wydarzenia w ewolucji życia, takie jakimi je obecnie biolodzy rozumieją, są streszczone na poniższym schemacie historii ewolucji).</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="R.C3.B3.C5.BCnorodno.C5.9B.C4.87"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="R.C3.B3.C5.BCnorodno.C5.9B.C4.87"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="R.C3.B3.C5.BCnorodno.C5.9B.C4.87">Różnorodność</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="R.C3.B3.C5.BCnorodno.C5.9B.C4.87"> </span><span class="editsection"></span></span></h3><div class="thumb tright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><div class="thumbinner" style="width: 342px;"><span style="font-size: small;"><img alt="" class="thumbimage" height="230" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Phylogenetic_tree.svg/340px-Phylogenetic_tree.svg.png" width="340" /></span> <br /><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div class="thumbcaption"><span style="font-size: small;"><br /></span></div></div></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Drzewa filogenetyczne (drzewa życia) organizmów są klasyfikowane. Klasyfikacja leży w zakresie następujących dziedzin: systematyki i taksonomii.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Taksonomia umieszcza organizmy w grupach nazywanych taksonami, podczas gdy systematyka filogenetyczna szuka pokrewieństwa między nimi. Ta technika klasyfikacji rozwinęła się dzięki odkryciom kladystyki i genetyki, które teraz skupiają się nie na podobieństwie fizycznym i podobnej charakterystyce lecz na filogenezie.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Tradycyjnie organizmy żywe zostały umieszczone w pięciu królestwach:</span></div><dl style="font-family: Verdana,sans-serif;"><dd><span style="font-size: small;">Prokarioty (Monera) -- Pierwotniaki -- Grzyby -- Rośliny -- Zwierzęta.</span></dd></dl><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Jednakże, obecnie, wielu naukowców uważa system pięciu królestw za przestarzały. Współczesne, alternatywne systemy klasyfikacji dzielą organizmy na trzy królestwa:</span></div><dl style="font-family: Verdana,sans-serif;"><dd><span style="font-size: small;">Archeowce (Archeobakterii) -- Bakterie (Eubacterii) -- Jądrowce.</span></dd></dl><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Każde królestwo jest rozdzielane na mniejsze jednostki dopóki pojedynczy gatunek nie zostanie oddzielnie sklasyfikowany, według następującego porządku: 1. Królestwo, 2. Typ, 3. Gromada, 4. Rząd, 5. Rodzina, 6. Rodzaj, 7. Gatunek. Nazwa systematyczna organizmu składa się z nazwy rodzajowej i nazwy gatunkowej (tzw. epitetu gatunkowego). Na przykład ludzie są określani nazwą <i>Homo sapiens</i>. <i>Homo</i> jest nazwą rodzajową zaś <i>sapiens</i> nazwą gatunkową. Pisząc nazwę systematyczną organizmu należy pisać nazwę rodzajową dużą literą a nazwę gatunkową małą. Zazwyczaj całość jest pisana przy użyciu pisma pochylonego. Terminy używane w klasyfikacji nazywane są taksonomią.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Wyróżniamy też grupę wewnątrzkomórkowych pasożytów, które są rozwojowo "mniej ożywione" w rozumieniu aktywności metabolicznej są to:</span></div><dl style="font-family: Verdana,sans-serif;"><dd><span style="font-size: small;">Wirusy -- Wiroidy -- Priony.</span></dd></dl><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Ci.C4.85g.C5.82o.C5.9B.C4.87_.C5.BCycia"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Ci.C4.85g.C5.82o.C5.9B.C4.87_.C5.BCycia"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Ci.C4.85g.C5.82o.C5.9B.C4.87_.C5.BCycia">C</span><span class="mw-headline" id="Ci.C4.85g.C5.82o.C5.9B.C4.87_.C5.BCycia">iągłość życia</span></span><span class="editsection"></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Aż do XIX wieku powszechnie wierzono, że formy życia mogą pojawiać się spontanicznie pod pewnymi warunkami (teoria samorództwa). Ta teoria została uznana za błędną i zakwestionowana przez Williama Harveya, który ukuł regułę: <i>"wszelkie życie pochodzi z jaja"</i> (z łacińskiego <i>Omne vivum ex ovo</i>), co jest jedną z fundamentalnych zasad współczesnej biologii. Zasada ta oznacza, że istnieje nieprzerwana ciągłość życia od czasu jego powstania do chwili obecnej.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Grupa organizmów posiada wspólne pochodzenie jeśli posiada wspólnego przodka. Wszystkie organizmy na Ziemi pochodzą od wspólnego przodka albo z pradawnej puli genowej. Uznaje się, że ów pierwszy, uniwersalny wspólny przodek wszystkich organizmów pojawił się około 3,5 miliarda lat temu. Biologowie generalnie odnoszą się do uniwersalności kodu genetycznego jako definitywnego dowodu potwierdzającego uniwersalne, wspólne pochodzenie dla wszystkich bakterii, archeowców i jądrowców (zobacz: pochodzenie życia).</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Genetyka"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Genetyka"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Genetyka">Genetyka</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Genetyka"> </span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Wszelkie dziedziczne cechy organizmów, od ich budowy i cech fizjologicznych, po zwierzęce instynkty, czy ludzkie talenty i skłonności, są wynikiem występowania w komórkach odpowiednich białek, zakodowanych w genach. Geny, będące podstawową jednostką dziedziczenia, przenoszą te cechy do następnego pokolenia. Fizjologiczne przystosowania organizmu do środowiska nie mogą zostać zakodowane w ich genach i odziedziczone przez potomstwo.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Homeostaza"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Homeostaza"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Homeostaza">Homeostaza</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Homeostaza"> </span><span class="editsection"></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Homeostaza jest zdolnością otwartych systemów (mogących wymieniać materię i energię z otoczeniem) do utrzymywania stabilnego stanu w rozumieniu równowagi dynamicznej. Regulacja ta odbywa za pomocą sprzężonych ze sobą mechanizmów. Wszystkie organizmy żywe, czy to jednokomórkowe czy też wielokomórkowe wykazują homeostazę. Homeostaza objawia się na poziomie komórkowym poprzez utrzymywanie stałej wewnętrznej kwasowości (pH); na poziomie organizmów, zwierzęta stałocieplne utrzymują stałą temperaturę ciała; na poziomie ekosystemów, kiedy rośnie poziom stężenia dwutlenku węgla rośliny teoretycznie są w stanie rosnąć zdrowsze i usunąć nadmiar gazu z atmosfery. Tkanki i organy również są w stanie utrzymywać homeostazę.</span></div><div class="thumb tright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><div class="thumbinner" style="width: 252px;"><span style="font-size: small;"><a class="image" href="http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Common_clownfish.jpg&filetimestamp=20070301031644"><br /></a></span></div></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Interakcja"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Interakcja"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Interakcja">Interakcja</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Każda żywa istota posiada wzajemne zależności z innymi organizmami i ich naturalnym środowiskiem. Jednym z powodów dlaczego systemy biologiczne mogą być trudne do zbadania jest mnogość różnych zależności między organizmami a ich środowiskiem nawet w najmniejszej skali. Mikroskopijna bakteria odpowiadająca za stężenie cukrów w danym środowisku, jest tak samo odpowiedzialna wobec swojego środowiska jak lew kiedy wybiera się na polowanie szukając ofiary na afrykańskiej sawannie. Między każdymi gatunkami, zachowania mogą być kooperacyjne, agresywne, pasożytnicze albo symbiotyczne.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Zagadnienie zaczyna być bardziej skomplikowane kiedy dwa lub więcej gatunków oddziałuje z ekosystemem. Tego typu badania są polem zainteresowań ekologii.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_biologii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_biologii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Historia_biologii">Historia biologii</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_biologii"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Koncepcja biologii jako spójnej i odrębnej dziedziny nauki pojawiła się w XIX w. Jednak nauki biologiczne sięgają tradycją wiele wieków wstecz do medycyny i historii naturalnej aż po Galena, Arystotelesa czy Hipokratesa. Od epoki renesansu historia nowożytna rewolucjonizuje myśl biologiczną przez wznowienie zainteresowania empiryzmem i odkryciem wielu nowych gatunków. Znaczącą rolę odegrali wówczas Wesaliusz i Harvey, którzy stosowali eksperyment i obserwację w badaniu anatomii i fizjologii. Z kolei Linneusz i Buffon rozpoczęli klasyfikację gatunków, jak również badanie powstawania i zachowania organizmów. Wynalezienie mikroskopu umożliwiło badanie mikroorganizmów i położyło podwaliny pod teorię komórki.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W czasie XVIII i XIX w. nauki biologiczne, takie jak botanika czy zoologia stają się uznanymi dyscyplinami naukowymi. Antoine Lavoisier i inni naukowcy zaczęli łączyć świat ożywiony i nieożywiony przez odkrycia z zakresu fizyki i chemii. Naturaliści i podróżnicy jak Alexander von Humboldt badali interakcje między organizmami a ich otoczeniem, oraz na ile położenie geograficzne wpływa na te zależności - dając tym samym początek biogeografii, ekologii i etologii. Naturaliści zaczęli odrzucać esencjalizm i rozważać znaczenie wymierania i zmienności gatunków. Prace te, jak i wyniki badań embriologii i paleontologii, zsyntezował Karol Darwin w swojej teorii ewolucji w wyniku selekcji naturalnej.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Ogłoszenie wyników badań Mendla na początku XX wieku, doprowadziło do gwałtownego rozwoju genetyki. Pojawiły się nowe dyscypliny, szczególnie po zaproponowaniu przez Watsona i Cricka struktury DNA. Biologia była wówczas dzielona na obszary zajmujące się zagadnieniami na poziomie organizmu lub grupy organizmów oraz na te badające poziom komórkowy i molekularny. Pod koniec XX w. granice te znacznie się zatarły, ze względu na pojawienie się np. genomiki czy proteomiki i wykorzystywanie przez różne nauki biologiczne np. technik molekularnych przy równoczesnym badaniu relacji między genami a środowiskiem.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter!</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-31273878252485292012-05-05T07:41:00.000-07:002012-05-05T07:41:01.097-07:00Fizyka - wiadomości ogólne<div style="text-align: center;"><br /></div><div style="text-align: center;"><span style="font-size: x-large;"><b style="font-family: Verdana,sans-serif;">Fizyk<span style="font-family: Verdana,sans-serif;">a</span></b></span><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: small;"> </span></div><div style="text-align: center;"><b><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: small;">(z stgr. φύσις <i>physis</i> – "natura")</span></b></div><div style="text-align: center;"><br /></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: small;"> – nauka o przyrodzie w najszerszym znaczeniu tego słowa. Fizycy badają właściwości i przemiany materii i energii oraz oddziaływanie między nimi. Do opisu zjawisk fizycznych używają wielkości fizycznych, wyrażonych za pomocą pojęć matematycznych, takich jak liczba, wektor, tensor. Tworząc hipotezy i teorie fizyki, budują relacje pomiędzy wielkościami fizycznymi.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Fizyka jest ściśle związana z innymi naukami przyrodniczymi, szczególnie z chemią jako nauką o cząsteczkach i związkach chemicznych, które masowo występują w naszym otoczeniu. Chemicy przyjmują teorie fizyki dotyczące cząsteczek i związków chemicznych (mechanika kwantowa, termodynamika) i za ich pomocą tworzą teorie w ich własnych dziedzinach badań. Fizyka zajmuje szczególne miejsce w naukach przyrodniczych, ponieważ wyjaśnia podstawowe zależności obowiązujące w przyrodzie.</span></div><table class="toc" id="toc" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr></tbody></table><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Przegl.C4.85d_fizyki"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Przegl.C4.85d_fizyki"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: x-large;"><span class="mw-headline" id="Przegl.C4.85d_fizyki">Przegląd fizyki</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Fizyka_eksperymentalna_a_teoretyczna">Fizyka eksperymentalna a teoretyczna</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Fizyka_eksperymentalna_a_teoretyczna"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Fizyka_eksperymentalna_a_teoretyczna"> </span><span class="editsection"></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Kultura badań fizycznych różni się od innych nauk tym, że istnieje w niej fundamentalny i powszechnie uznawany podział na teorię i doświadczenie. Od początku XX wieku większość fizyków pozostaje specjalistami albo w fizyce teoretycznej, albo w fizyce doświadczalnej. Zaskakująco mało fizyków odnosi sukcesy w obu rodzajach badań. Dla porównania, większość wybitnych teoretyków chemii i biologii z powodzeniem pracuje też eksperymentalnie.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Mówiąc ogólnie, praca fizyków-teoretyków polega na rozwijaniu teorii, za pomocą których można opisać i interpretować wyniki doświadczeń oraz możliwie dokładnie przewidzieć wyniki przyszłych doświadczeń. Z drugiej strony, fizycy doświadczalni wykonują eksperymenty, żeby zbadać nowe zjawiska i sprawdzić przewidywania teoretyczne. Ważną częścią pracy fizyka doświadczalnego jest też często budowanie własnej aparatury, szczególnie w pionierskich lub wysoce ezoterycznych gałęziach fizyki, gdzie potrzebny sprzęt jest niedostępny komercyjnie. Mimo że teoretyczne i doświadczalne części fizyki są rozwijane w dużym odosobnieniu, są ze sobą ściśle powiązane i od siebie zależne. Postęp w fizyce teoretycznej często zaczyna się od doświadczeń, których nie potrafi uwzględnić – i na odwrót, nowatorskie przewidywania teoretyczne często przynoszą nowe pomysły doświadczalne. Gdy dla danego zagadnienia brakuje jednej z części, drugie z łatwością błądzi. Taki jest jeden z argumentów krytycznych przeciw M-teorii, popularnej teorii w fizyce wysokich energii, dla której nie wymyślono jeszcze żadnego testu eksperymentalnego.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Centralnym elementem eksperymentu jest pomiar dobrze określonej wielkości fizycznej, a warunkiem niezbędnym uzyskania z niego wartościowych informacji prawidłowy dobór przyrządów pomiarowych oraz metod analizy otrzymanych danych. Obróbka danych często opiera się na statystyce, regułach prawdopodobieństwa oraz odpowiednich metodach numerycznych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Podobnie fizyka teoretyczna ma własny zestaw metod naukowych, które pozwalają stworzyć adekwatne modele i paradygmaty. Opracowane teorie zazwyczaj korzystają z różnych metod matematyki, analitycznych i syntetycznych. Kluczową rolę w rozważaniach teoretycznych odgrywają hipotezy i proces dedukcji.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="G.C5.82.C3.B3wne_teorie"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="G.C5.82.C3.B3wne_teorie"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="G.C5.82.C3.B3wne_teorie">Główne teorie</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W fizyce część teorii jest uznana przez wszystkich fizyków. Każdą z tych teorii uważa się za fundamentalnie prawdziwą w określonym dla niej zakresie. Na przykład, mechanika klasyczna precyzyjnie opisuje ruch ciała atomów i poruszają się z prędkościami dużo mniejszymi niż prędkość światła. Niektóre teorie, są nadal obszarami badań – zaskakujący aspekt mechaniki klasycznej znany jako chaos przebadano w XX wieku, trzysta lat po jego sformułowaniu przez Newtona wprowadzając mechanikę statystyczną.</span> </div><table class="wikitable" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <th><br /></th><th><span style="font-size: small;"><br /></span></th><th><span style="font-size: small;"><br /></span></th></tr><tr><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr><tr><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr><tr><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr><tr><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr><tr><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr></tbody></table><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_szczeg.C3.B3.C5.82owe_fizyki"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_szczeg.C3.B3.C5.82owe_fizyki">Działy szczegółowe fizyki</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Współczesne badania fizyczne można podzielić na kilka wyraźnych działów, które zajmują się różnymi aspektami świata materialnego. Fizyka fazy skondensowanej, bodaj największa dziedzina fizyki, dotyczy własności materii i jej związków z własnościami i oddziaływaniami atomów, z których się składa. Fizyka atomów, cząsteczek i zjawisk optycznych opisuje pojedyncze atomy i cząsteczki oraz ich oddziaływania ze światłem. Fizyka cząstek elementarnych (znana też jako fizyka wysokich energii) z kolei bada cząstki submikroskopowe mniejsze od atomów i poszukuje elementarnych cząstek budujących wszystkie inne jednostki materii. Astrofizyka wykorzystuje prawa fizyki, żeby tłumaczyć zjawiska astronomiczne, na przykład zjawiska związane ze Słońcem, Układem Słonecznym oraz Wszechświatem jako całością.</span></div><table class="wikitable" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <th><span style="font-size: small;"><br /></span></th> <th><span style="font-size: small;"><br /></span></th> <th><span style="font-size: small;"><br /></span></th> <th><span style="font-size: small;"><br /></span></th> </tr><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> </tr><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> </tr><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> </tr><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> <td><br /></td> </tr></tbody></table><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Działy fizyki są ze sobą ściśle powiązane i zasięg stosowania teorii i modeli często wykracza poza prosty podział zaprezentowany powyżej. Przykładowo fizyka materii skondensowanej zajmująca się układami silnie skorelowanych fermionów jest stosowana do efektów obserwowanych w gwiazdach neutronowych, które są podstawową domeną astronomii. Wynika to stąd, że fizyka jako nauka jest spójna i poszczególne modele i teorie opracowywane w poszczególnych działach mają te same podstawy oraz mogą mieć zastosowanie w innych działach. Podstawowe teorie, takie jak mechanika kwantowa, kwantowa teoria pola, elektrodynamika kwantowa, teoria grawitacji, są sformułowane w sposób ogólny i obowiązują w całej fizyce.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_interdyscyplinarne_i_pokrewne"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_interdyscyplinarne_i_pokrewne"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Dzia.C5.82y_interdyscyplinarne_i_pokrewne">Działy interdyscyplinarne i pokrewne</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Wiele badań łączy fizykę z innym dziedzinami nauki. Dla przykładu, szeroki zakres biofizyki obejmuje wszystkie zagadnienia dotyczące układów biologicznych, w których stosuje się zasady fizyki. W chemii kwantowej z kolei opisuje się i przewiduje zachowania atomów i molekuł na podstawie teorii mechaniki kwantowej.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Wa.C5.BCne_prawa"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Wa.C5.BCne_prawa"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Wa.C5.BCne_prawa">Ważne prawa</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Dobrze sprecyzowane i powszechnie przyjęte teorie są przedstawiane jako prawa fizyki. Chociaż wszystkie naukowe teorie są w zasadzie tymczasowe i obowiązują tylko w pewnym zakresie, <i>prawa fizyczne</i> zostały wielokrotnie sprawdzone, a ich zakres stosowalności dobrze określony.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Wa.C5.BCne_r.C3.B3wnania"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Wa.C5.BCne_r.C3.B3wnania"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Wa.C5.BCne_r.C3.B3wnania">Ważne równania</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Wiele praw fizycznych może być opisana za pomocą relacji odpowiednich wielkości. Zapis matematyczny takich relacji nazywa się równaniem.</span></div><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: small;"><br /></span><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_fizyki"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Historia_fizyki">Historia fizyki</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Historia_fizyki"> </span><span class="editsection"></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Chwila, od której człowiek zaczął interesować się poznawaniem przyrody, jest trudna do określenia. Najdawniejsze ślady kultur sprzed 5000 lat znalezione w dolinach Nilu, Eufratu i Tygrysu, świadczą o prymitywnych próbach wykorzystania natury. Jednak z czasem na podstawie obserwacji ludzkość posiadła sztukę wytwarzania narzędzi, uprawy pól, wytopu metali i sztukę liczenia. Poprzez obserwację powtarzalności zjawisk stworzono kalendarz.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W starożytności fizyka była traktowana jako część filozofii. Arystoteles dokonał podziału filozofii na fizykę – dział traktujący o zjawiskach przyrodniczych i metafizykę (ontologię i epistemologię, czyli nauki dotyczące samej istoty bytu i możliwości jego poznania) oraz etykę i logikę. Fizyka aż do XVI w. uprawiana była, podobnie jak pozostałe działy filozofii, głównie poprzez rozważania teoretyczne. Dopiero od czasów Kopernika zaczęła wzrastać rola pomiaru i doświadczenia w poznaniu rzeczywistości i fizyka zaczęła wyrastać na niezależną naukę ze specyficznym dla siebie aparatem pojęciowym i metodami badawczymi. Reliktem pozostałym po filozoficznej genezie fizyki jest termin <i>filozofia naturalna</i> w języku angielskim będący jeszcze często synonimem fizyki (w Oxfordzie nadaje się tytuły naukowe nie z fizyki, tylko z filozofii naturalnej).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Obecny zakres zainteresowania fizyki ukształtował się w XIX i na początku XX wieku, również wówczas zarysował się podstawowy podział fizyki na klasyczne działy: mechanikę, optykę, naukę o cieple, elektryczność i magnetyzm. Fizyka odkrywając nowe zjawiska, opisując je, tworząc teorie pozwalające przewidywać nowe efekty, stała się motorem napędowym gwałtownego rozwoju techniki i doprowadziła do rewolucyjnych zmian cywilizacyjnych. Proces ten trwa do dzisiaj ulegając, co więcej ulega ciągłej akceleracji.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter!</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-13786301538940830212012-04-25T07:28:00.000-07:002012-04-25T07:28:00.507-07:00Matematyka - wiadomości ogólne oraz podział<div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><br /></span> </div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: x-large;"><b>Matematyka</b> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">(z łac. <i>mathematicus</i>, </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">od gr. μαθηματικός <i>mathēmatikós</i>, od μαθηματ-, μαθημα <i>mathēmat-, mathēma</i>,</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"> „nauka, lekcja, poznanie”, od μανθάνειν <i>manthánein</i>, „uczyć się, dowiedzieć”; </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"> prawd. spokr. z goc. <i>mundon</i>, „baczyć, uważać”)</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"> – nauka dostarczająca narzędzi do otrzymywania ścisłych wniosków z przyjętych założeń, zatem dotycząca prawidłowości rozumowania. Ponieważ ścisłe założenia mogą dotyczyć najróżniejszych dziedzin myśli ludzkiej, a muszą być czynione w naukach ścisłych, technice a nawet w naukach humanistycznych, zakres matematyki jest szeroki i stale się powiększa.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Wiele dziedzin nauki i technologii, w pewnym momencie zaczyna definiować swoje pojęcia z dostatecznie dużą precyzją, aby można było stosować do nich metody matematyczne, co często zapoczątkowuje kolejny dział <i>matematyki teoretycznej</i> lub <i>stosowanej</i>. Tak stało się np. z mechaniką klasyczną, mechaniką statystyczną, ekonomią (ekonometria), lingwistyką (lingwistyka matematyczna), teorią gier, a nawet niektórymi działami politologii (teoria głosowań). Obecnie standardem w naukach eksperymentalnych jest potwierdzanie istnienia obserwowanych zależności za pomocą metod statystyki, będącej działem matematyki. Pozwala to odróżnić rzeczywiste wyniki od przypadkowej zbieżności. Leonardo da Vinci stwierdził w <i>Traktacie o malarstwie:</i> „Żadne ludzkie badania nie mogą być nazywane prawdziwą nauką, jeśli nie mogą być zademonstrowane matematycznie.”</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Matematyka teoretyczna, nazywana czasami <i>matematyką czystą</i>, jest często rozwijana bez wyraźnego związku z konkretnymi zastosowaniami. W tej odmianie jest ona przez niektórych matematyków uważana za formę sztuki.fizyka lub informatyka. Szkolne rozumienie matematyki, jako nauki wyłącznie o liczbach i pojęciach geometrycznych, zdezaktualizowało się już w XIX wieku wraz z postępami algebry i teorii mnogości. Częścią nieodzowną matematyki jest logika.</span> Jednak niektóre działy matematyki teoretycznej znalazły swoje praktyczne zastosowanie, kiedy okazało się, że potrzebuje ich nowoczesna </div><table class="toc" id="toc" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td><td><span style="font-size: small;"><br /></span></td></tr></tbody></table><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Definicje_i_wizje"> </span></span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Definicje_i_wizje">Definicje i wizje</span></span><span class="editsection"></span></span></h2><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Paul Dirac stwierdził „Matematyka jest narzędziem stworzonym specjalnie do wszelkich abstrakcyjnych koncepcji i nie ma ograniczeń dla jej potęgi w tym zakresie”</span></li><li><span style="font-size: small;">Benjamin Peirce nazwał ją „nauką, która wyciąga właściwe wnioski”</span></li><li><span style="font-size: small;">Henri Poincaré określił matematykę jako „sztukę nadawania takich samych nazw różnym rzeczom”. Oddaje to jedną z piękniejszych cech matematyki, zdolnej uogólniać właściwości i czynić analogie między bardzo odległymi i wydawałoby się mało ze sobą związanymi obiektami.</span></li><li><span style="font-size: small;">David Hilbert uznał, że „sztuka uprawiania matematyki zawiera się w znajdowaniu szczególnych przypadków, które zawierają w sobie zalążki uogólnień”</span></li><li><span style="font-size: small;">Poeta William Wordsworth stwierdził: „Matematyka jest niezależnym światem stworzonym przez czystą inteligencję”</span></li><li><span style="font-size: small;">Z czasem niektóre działy matematyki stały się odrębnymi światami, uprawianymi wyłącznie dla ich piękna, bez jakiegokolwiek związku z rzeczywistością. Henry John Stephen Smith stwierdził wprost „Czysta matematyka, oby nigdy nie była przez nikogo używana”</span></li><li><span style="font-size: small;">Z drugiej strony Nikołaj Łobaczewski uznał, że „Nie ma gałęzi matematyki, choćby nie wiem jak abstrakcyjnej, która pewnego dnia nie zostałaby zastosowana do zjawisk realnego świata”</span></li><li><span style="font-size: small;">Wyprzedził tą wypowiedzią o pół wieku postępy fizyki, która stosuje w praktyce działy matematyki, przed jej epoką uważane za domenę czystej myśli, niezbrukanej zastosowaniami.</span></li><li><span style="font-size: small;">Immanuel Kant stwierdził „Matematyka jest najjaskrawszym przykładem, jak czysty rozum może skutecznie rozszerzać swoją domenę bez jakiejkolwiek pomocy doświadczenia”</span></li></ul><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="G.C5.82.C3.B3wne_dzia.C5.82y"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="G.C5.82.C3.B3wne_dzia.C5.82y"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="G.C5.82.C3.B3wne_dzia.C5.82y">Główne działy</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="G.C5.82.C3.B3wne_dzia.C5.82y"> </span><span class="editsection"></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Matematyka jest dynamiczną symbiozą dziedzin, działów czy teorii, które przenikają się oraz zależą jedne od drugich. Powstają wciąż nowe teorie, stare obumierają, a czasem znowu wracają do życia. Matematyka wymyka się klasyfikacji lub zmusza do tworzenia klasyfikacji wciąż na nowo.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Amerykańskie Towarzystwo Matematyczne prowadzi klasyfikację gałęzi matematyki, w których prowadzone są aktywne badania naukowe. Ta klasyfikacja jest uaktualniana co pewien czas, aby odzwierciedlić zmiany w zainteresowaniach matematyków, a dzisiaj obowiązująca jej wersja jest określana jako MSC 2000 (<i>Mathematical Subject Classification 2000</i>). MSC jest używane przez wiele czasopism matematycznych oraz baz danych w rodzaju <i>Mathematical Reviews</i>. Klasyfikacja ta obejmuje opisane poniżej główne gałęzie matematyki, z których każda jest dalej dzielona. Łącznie zawiera ona ponad 5000 szczegółowych dziedzin matematyki i dziedzin z matematyką związanych. Każda dziedzina ma przypisany pięcioznakowy kod.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Logika_i_podstawy"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Logika_i_podstawy"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Logika_i_podstawy">Logika i podstawy</span></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: left;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Logika_i_podstawy"> </span></span><span class="editsection"></span></span></h3><div class="floatright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><img alt="Venn A intersect B alt.svg" height="63" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Venn_A_intersect_B_alt.svg/96px-Venn_A_intersect_B_alt.svg.png" width="96" /> <img alt="Aplicación 2 inyectiva sobreyectiva02.svg" height="77" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Aplicaci%C3%B3n_2_inyectiva_sobreyectiva02.svg/96px-Aplicaci%C3%B3n_2_inyectiva_sobreyectiva02.svg.png" width="96" /></span><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Podstawy matematyki definiują język matematyki, sposoby przeprowadzania dowodów matematycznych, metody budowania jej struktur i teorii oraz określają własności jej podstawowych obiektów, takich jak zbiór.</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">03Bxx Logika ogólna</span></li><li><span style="font-size: small;">03Cxx Teoria modeli</span></li><li><span style="font-size: small;">03Dxx Teoria obliczeń i teoria rekursji</span></li><li><span style="font-size: small;">03Exx Teoria mnogości</span></li><li><span style="font-size: small;">03Fxx Teoria dowodu, matematyka konstruktywna, metamatematyka</span></li><li><span style="font-size: small;">03Gxx Logika algebraiczna</span></li><li><span style="font-size: small;">03Hxx Niestandardowe modele</span></li></ul><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Algebra"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Algebra"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Algebra">Algebra</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Algebra"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"></span></span></h3><div class="floatright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><img alt="Cyclic group.svg" height="93" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Cyclic_group.svg/96px-Cyclic_group.svg.png" width="96" /> <img alt="Cross parallelogram.png" height="84" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Cross_parallelogram.png/96px-Cross_parallelogram.png" width="96" /> <img alt="Rubik's cube.svg" height="100" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Rubik%27s_cube.svg/96px-Rubik%27s_cube.svg.png" width="96" /></span><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Algebra to dział matematyki zajmujący się strukturami algebraicznymi, porządkowymi, relacjami i uogólniający rozmaite własności działań wspólne dla różnych zbiorów, w których działania takie mogą być przeprowadzane.</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">05-xx Kombinatoryka i teoria grafów</span></li><li><span style="font-size: small;">06-xx Porządki, kraty, algebry Boole'a, uporządkowane struktury algebraiczne. Często zaliczane są one do teorii mnogości, jednak MSC inaczej je klasyfikuje.</span></li><li><span style="font-size: small;">08-xx Ogólne systemy algebraiczne</span></li><li><span style="font-size: small;">11-xx Teoria liczb</span></li><li><span style="font-size: small;">12-xx Teoria ciał i wielomianów</span></li><li><span style="font-size: small;">13-xx Pierścienie i algebry przemienne</span></li><li><span style="font-size: small;">14-xx Geometria algebraiczna</span></li><li><span style="font-size: small;">15-xx Algebra liniowa i n-liniowa; teoria macierzy</span></li><li><span style="font-size: small;">16-xx Pierścienie i algebry łączne</span></li><li><span style="font-size: small;">17-xx Niełączne pierścienie i algebry</span></li><li><span style="font-size: small;">18-xx Teoria kategorii często zaliczana do logiki, algebra homologiczna</span></li><li><span style="font-size: small;">19-xx <i>K</i>-teoria</span></li><li><span style="font-size: small;">20-xx Teoria grup i jej uogólnienia</span></li><li><span style="font-size: small;">22-xx Grupy topologiczne, grupy Liego</span></li></ul><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Analiza"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Analiza"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Analiza">Analiza</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div class="floatright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><img alt="Exsecant and exosecant plot.png" height="96" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Exsecant_and_exosecant_plot.png/96px-Exsecant_and_exosecant_plot.png" width="96" /> <img alt="Graph of function of 2 variables.png" height="78" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Graph_of_function_of_2_variables.png/96px-Graph_of_function_of_2_variables.png" width="96" /> <img alt="Color complex plot.jpg" height="96" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Color_complex_plot.jpg/96px-Color_complex_plot.jpg" width="96" /></span><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Analiza matematyczna bada pochodne, całki, miary, sumy szeregów, równania różniczkowe i inne pojęcia związane najogólniej mówiąc z przechodzeniem do granicy.</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">26-xx Teoria funkcji rzeczywistych</span></li><li><span style="font-size: small;">28-xx Teoria miary i całkowania</span></li><li><span style="font-size: small;">30-xx Funkcje zmiennej zespolonej</span></li><li><span style="font-size: small;">31-xx Teoria potencjału</span></li><li><span style="font-size: small;">32-xx Funkcje wielu zmiennych zespolonych i przestrzenie analityczne</span></li><li><span style="font-size: small;">33-xx Funkcje specjalne</span></li><li><span style="font-size: small;">34-xx Równania różniczkowe zwyczajne</span></li><li><span style="font-size: small;">35-xx Równania różniczkowe cząstkowe</span></li><li><span style="font-size: small;">37-xx Teoria układów dynamicznych i ergodyczności</span></li><li><span style="font-size: small;">39-xx Równania różnicowe i równania funkcyjne</span></li><li><span style="font-size: small;">40-xx Ciągi, szeregi</span></li><li><span style="font-size: small;">41-xx Aproksymacja</span></li><li><span style="font-size: small;">42-xx Analiza Fouriera</span></li><li><span style="font-size: small;">43-xx Abstrakcyjna analiza harmoniczna</span></li><li><span style="font-size: small;">44-xx Transformacje całkowe, rachunek operatorów</span></li><li><span style="font-size: small;">45-xx Równania całkowe</span></li><li><span style="font-size: small;">46-xx Analiza funkcjonalna</span></li><li><span style="font-size: small;">47-xx Teoria operatorów</span></li><li><span style="font-size: small;">49-xx Rachunek wariacyjny i optymalizacja</span></li><li><span style="font-size: small;">49-xx Analiza zespolona i Twierdzenie podstawowe Cauchy'ego</span></li></ul><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Geometria"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Geometria"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Geometria">Geometria</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Geometria"> </span><span class="editsection"></span></span></h3><div class="floatright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><img alt="Illustration to Euclid's proof of the Pythagorean theorem.svg" height="104" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Illustration_to_Euclid%27s_proof_of_the_Pythagorean_theorem.svg/96px-Illustration_to_Euclid%27s_proof_of_the_Pythagorean_theorem.svg.png" width="96" /> <img alt="Truncatedicosahedron.jpg" height="96" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Truncatedicosahedron.jpg/96px-Truncatedicosahedron.jpg" width="96" /> <img alt="Order-3 heptakis heptagonal tiling.png" height="96" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Order-3_heptakis_heptagonal_tiling.png/96px-Order-3_heptakis_heptagonal_tiling.png" width="96" /></span><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Geometria zajmowała się kolejno przestrzeniami euklidesowymi, sferycznymi, afinicznymi i rzutowymi, hiperbolicznymi, ogólniej rozmaitościami Riemanna i w końcu stałą się dziedziną badającą dla wybranych przekształceń ich niezmienniki, od najprostszych, takich jak odległość, pole powierzchni, miara kąta, przez bardziej zaawansowane, jak krzywizna, punkt stały, czy wymiar.</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">51-xx Geometria</span></li><li><span style="font-size: small;">52-xx Geometryczne pojęcie wypukłości, wielotopy, geometria dyskretna</span></li><li><span style="font-size: small;">53-xx Geometria różniczkowa</span></li></ul><h4 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Topologia"> </span></span></h4><h4 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Topologia"> </span></span></h4><h4 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Topologia">Topologia</span></span></h4><h4 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Topologia"> </span><span class="editsection"></span></span></h4><div class="floatright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><img alt="Torus.png" height="61" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Torus.png/96px-Torus.png" width="96" /> <img alt="Alexander horned sphere.png" height="72" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Alexander_horned_sphere.png/96px-Alexander_horned_sphere.png" width="96" /> <img alt="TorusKnot3D.png" height="91" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/TorusKnot3D.png/96px-TorusKnot3D.png" width="96" /></span><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Topologia (zwana początkowo <i>geometria situs</i>, „geometrią położenia” lub <i>analysis situs</i>, „analizą położenia”) w elementarnej wersji jest nauką badającą te właściwości geometryczne, które nie zmieniają się przy przekształceniach takich jak rozciąganie, skręcanie albo obroty. Do własności takich należy na przykład liczba otworów, jakie znajdują się w danej bryle geometrycznej.</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">54-xx Topologia ogólna</span></li><li><span style="font-size: small;">55-xx Topologia algebraiczna, teoria homologii, teoria homotopii</span></li><li><span style="font-size: small;">57-xx Rozmaitości topologiczne i kompleksy komórkowe, teoria węzłów</span></li><li><span style="font-size: small;">58-xx Analiza globalna, analiza na rozmaitościach</span></li></ul><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Matematyka_dyskretna"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Matematyka_dyskretna"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Matematyka_dyskretna">Matematyka dyskretna</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"></span></span></h3><div class="floatright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><img alt="Chess-kreuzfesselung-plaskett.PNG" height="96" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Chess-kreuzfesselung-plaskett.PNG/96px-Chess-kreuzfesselung-plaskett.PNG" width="96" /> <img alt="Breadth-first-tree.png" height="66" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Breadth-first-tree.png/96px-Breadth-first-tree.png" width="96" /> <img alt="Asymetric cryptography - step 1.svg" height="51" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Asymetric_cryptography_-_step_1.svg/96px-Asymetric_cryptography_-_step_1.svg.png" width="96" /></span><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Często (choć nie w MSC) wyróżnia się oddzielnie grupę dziedzin, które badają struktury nieciągłe, sprowadzające się do zbiorów przeliczalnych. Do matematyki dyskretnej zalicza się m.in. (wymienione także w odpowiednich miejscach klasyfikacji MSC)</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">kombinatoryka</span></li><li><span style="font-size: small;">kryptologia</span></li><li><span style="font-size: small;">logika matematyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">programowanie liniowe</span></li><li><span style="font-size: small;">teoria gier (pewne działy)</span></li><li><span style="font-size: small;">teoria grafów</span></li><li><span style="font-size: small;">teoria informacji (elementarna jej część)</span></li><li><span style="font-size: small;">teoria liczb (po części)</span></li><li><span style="font-size: small;">teoria matroidów</span></li><li><span style="font-size: small;">teoria węzłów (częściowo)</span></li><li><span style="font-size: small;">teoria konfiguracji</span></li><li><span style="font-size: small;">geometria skończona</span></li><li><span style="font-size: small;">algorytmika</span></li><li><span style="font-size: small;">teoria złożoności</span></li></ul><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Statystyka_i_rachunek_prawdopodobie.C5.84stwa"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Statystyka_i_rachunek_prawdopodobie.C5.84stwa"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Statystyka_i_rachunek_prawdopodobie.C5.84stwa">Statystyka i rachunek prawdopodobieństwa</span><span class="editsection"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h3><div class="floatright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><img alt="Standard deviation diagram (decimal comma).svg" height="48" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Standard_deviation_diagram_%28decimal_comma%29.svg/96px-Standard_deviation_diagram_%28decimal_comma%29.svg.png" width="96" /> <img alt="Okuns law with confidence bands.svg" height="63" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Okuns_law_with_confidence_bands.svg/96px-Okuns_law_with_confidence_bands.svg.png" width="96" /> <img alt="PCA of Haplogroup J using 37 STRs.png" height="79" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/PCA_of_Haplogroup_J_using_37_STRs.png/96px-PCA_of_Haplogroup_J_using_37_STRs.png" width="96" /></span><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Statystyka zajmuje się wnioskowaniem o całej populacji nieco różniących się obiektów (np. ludzi) na podstawie obserwacji części tej populacji (tzw. próby statystycznej).</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">60-xx Rachunek prawdopodobieństwa i procesy stochastyczne</span></li><li><span style="font-size: small;">62-07 Analiza danych</span></li><li><span style="font-size: small;">62-09 Metody graficzne statystyki</span></li><li><span style="font-size: small;">62Cxx Teoria decyzji</span></li><li><span style="font-size: small;">62D05 Teoria próbkowania</span></li><li><span style="font-size: small;">62Exx Rozkłady prawdopodobieństwa</span></li><li><span style="font-size: small;">62Fxx Teoria estymacji</span></li><li><span style="font-size: small;">62Gxx Statystyka nieparametryczna</span></li><li><span style="font-size: small;">62Hxx Analiza danych wielowymiarowych</span></li><li><span style="font-size: small;">62Jxx Metody liniowe statystyki</span></li><li><span style="font-size: small;">62Kxx Projektowanie eksperymentów</span></li><li><span style="font-size: small;">62Lxx Metody sekwencyjne statystyki</span></li><li><span style="font-size: small;">62Mxx Wnioskowanie z procesów stochastycznych</span></li><li><span style="font-size: small;">62Nxx Analiza przeżycia</span></li><li><span style="font-size: small;">62Pxx Zastosowania statystyki</span></li></ul><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Matematyka_stosowana"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Matematyka_stosowana"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Matematyka_stosowana">Matematyka stosowana</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"></span></span></h3><div class="floatright" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><img alt="Cyclopentadienide-LUMO-transparent-3D-balls.png" height="88" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Cyclopentadienide-LUMO-transparent-3D-balls.png/96px-Cyclopentadienide-LUMO-transparent-3D-balls.png" width="96" /> <img alt="Geodetic effekt.jpg" height="72" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Geodetic_effekt.jpg/96px-Geodetic_effekt.jpg" width="96" /> <img alt="Opamp-differential.png" height="69" src="http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Opamp-differential.png/96px-Opamp-differential.png" width="96" /></span><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Matematyka stosowana jest nauką rozwijającą aparat matematyczny na potrzeby innych nauk i techniki.</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">65-xx Analiza numeryczna</span></li><li><span style="font-size: small;">68-xx Informatyka matematyczna, teoria obliczeń, algorytmy, teoria złożoności</span></li><li><span style="font-size: small;">70-xx Mechanika cząstek i układów</span></li><li><span style="font-size: small;">74-xx Mechanika ciał deformowalnych</span></li><li><span style="font-size: small;">76-xx Zastosowania matematyki w mechanice płynów</span></li><li><span style="font-size: small;">78-xx Zastosowania matematyki w optyce i elektromagnetyzmie</span></li><li><span style="font-size: small;">80-xx Zastosowania matematyki w termodynamice klasycznej</span></li><li><span style="font-size: small;">81-xx Mechanika kwantowa</span></li><li><span style="font-size: small;">82-xx Mechanika statystyczna, budowa materii</span></li><li><span style="font-size: small;">83-xx Teoria względności</span></li><li><span style="font-size: small;">85-xx Zastosowania matematyki w astronomii i astrofizyce</span></li><li><span style="font-size: small;">86-xx Zastosowania matematyki w geofizyce</span></li><li><span style="font-size: small;">90-xx Badania operacyjne, programowanie matematyczne</span></li><li><span style="font-size: small;">91-xx Teoria gier, ekonomia, nauki społeczne</span></li><li><span style="font-size: small;">92-xx Biomatematyka i matematyka w innych naukach przyrodniczych</span></li><li><span style="font-size: small;">93-xx Teoria systemów, teoria sterowania</span></li><li><span style="font-size: small;">94-xx Teoria informacji, teoria sygnałów, korekcja błędów, teoria obwodów, zbiory rozmyte</span></li><li><span style="font-size: small;">97-xx Edukacja matematyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">98-xx Geometria wykreślna</span></li><li><span style="font-size: small;">99-xx Rachunek wyrównawczy</span></li></ul><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Badania_oko.C5.82omatematyczne"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Badania_oko.C5.82omatematyczne"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Badania_oko.C5.82omatematyczne">Badania okołomatematyczne</span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Badania_oko.C5.82omatematyczne"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">MSC wyróżnia także dziedziny, które zajmują się samą matematyką jako przedmiotem swojego zainteresowania.</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">00-xx Badania ogólne, filozofia matematyki, rozrywka matematyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">01-xx Historia matematyki, biografie matematyków</span></li></ul><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Struktura_formalna"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Struktura_formalna"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Struktura_formalna">Struktura formalna</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Matematyka jest sztuką wyciągania wniosków z założeń. Jeśli rozumowanie matematyczne jest poprawne, to przy poprawnych założeniach istnieje pewność otrzymania poprawnych wniosków. Jeśli w rozumowaniu jest jakakolwiek nieścisłość, takiej gwarancji nie ma. Stąd wynika olbrzymi nacisk, kładziony w matematyce na ścisłość rozumowania. W utrzymaniu tej ścisłości pomaga omawiany dalej formalizm logiczny oraz zapis matematyczny.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Nie znaczy to, że w matematyce wyobraźnia, głębia, czy intuicja nie są ważne. Matematyka nie może sensownie istnieć bez aparatu formalnego, ale formalizm tworzy tylko ramy dla inwencji i twórczego myślenia matematyka, podobnie jak gramatyka języka tworzy ramy dla inwencji pisarza. Formalizm, choćby w praktyce tylko przybliżony, jest metodą obiektywnego porozumiewania się matematyków. Można używać do omawiania pojęć matematycznych zwykłego języka naturalnego, jednak ma to sens tylko tak długo, jak długo da się taki opis jednoznacznie przetłumaczyć na formalizm (nawet jeśli to tłumaczenie nie jest w praktyce wykonane).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Formalna struktura matematyki wygląda następująco:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">Wybierany jest tzw. <i>alfabet</i> złożony ze skończonej liczby rozróżnialnych znaków (np. liter, cyfr, znaków matematycznych, itp.).</span></li><li><span style="font-size: small;">Tworzony jest język formalny, na który składają się <i>słowa</i> złożone ze znaków alfabetu.</span></li><li><span style="font-size: small;">Słowa tworzą <i>wyrażenia</i>, w tym <i>zdania</i>. Praktyczne teorie powinny pozwalać na mechaniczne (algorytmiczne) sprawdzanie, które ciągi symboli tworzą poprawnie zbudowane zdania oraz mieć jednoznaczną, dającą się algorytmicznie rozpoznać składnię.</span></li><li><span style="font-size: small;">Formalne języki służą za podstawę teoriom formalnym (wciąż ogólniejszym od matematycznych). <i>Teoria formalna</i> oprócz języka wprowadza pojęcie <i>twierdzenia</i> (specjalny rodzaj zdań poprawnie zbudowanych) i <i>reguł dowodzenia</i>.</span></li><li><span style="font-size: small;">Jedną z teorii formalnych jest <i>logika matematyczna</i>. Te z formalnych teorii, które zawierają logikę matematyczną, nazywane są <i>teoriami matematycznymi</i>. Większość teorii matematycznych zawiera też teorię mnogości. Wraz z logiką matematyczną (klasyczną) przychodzi formalne pojęcie prawdy, które można zdefiniować na wiele sposobów.</span></li><li><span style="font-size: small;">Teorią matematyczną nazywany jest formalnie dowolny niesprzeczny zbiór zdań. W praktyce z symboli języka formalnego wydziela się tzw. <i>pojęcia pierwotne</i>. Na tym etapie o pojęciach pierwotnych nic jeszcze nie wiadomo. Na przykład pojęciami pierwotnymi dwuwymiarowej geometrii euklidesowej są punkt, prosta i relacja incydencji („punkt leży na prostej”, bądź „prosta zawiera punkt” – bez wyróżniania prostej, czy punktu).</span></li><li><span style="font-size: small;">Zwykle budowana jest tzw. <i>aksjomatyka</i>, czyli wyróżniany jest zestaw zdań zwanych <i>aksjomatami</i>, mówiących o relacjach między pojęciami pierwotnymi. Dla geometrii euklidesowej jednym z aksjomatów jest zdanie: „Przez każde dwa punkty można przeprowadzić prostą”.</span></li><li><span style="font-size: small;">Używając reguł wnioskowania, można rozpoczynając od aksjomatów <i>dowodzić</i> rozmaitych twierdzeń danej teorii.</span></li><li><span style="font-size: small;">Teoria nie musi (i nie może) w żaden sposób odnosić się do innych cech pojęć pierwotnych niż te, które zostały wyrażone przez aksjomaty lub z nich wynikają. Jeśli jakieś pojęcia zostaną zdefiniowane w taki sposób, aby podstawione w miejsce pojęć pierwotnych teorii spełniały jej aksjomaty – operacja ta nazywa się <i>interpretacją</i> – twierdzenia teorii będą prawdziwe także dla tych nowo zdefiniowanych pojęć. Taki zestaw interpretacji pojęć pierwotnych nazywany jest <i>modelem</i> danej teorii. Modelem płaskiej geometrii euklidesowej jest np. kartezjański układ współrzędnych (ściślej tzw. przestrzeń kartezjańska), gdzie punkt interpretowany jest jako para liczb rzeczywistych (zwanych współrzędnymi), prosta – jako zbiór punktów <span class="texhtml" dir="ltr"><i>P</i> = (<i>x</i>,<i>y</i>)</span> spełniających dla pewnych punktów <span class="texhtml" dir="ltr"><i>A</i> = (<i>x</i><sub><i>A</i></sub>,<i>y</i><sub><i>A</i></sub>)</span> oraz <span class="texhtml" dir="ltr"><i>B</i> = (<i>x</i><sub><i>B</i></sub>,<i>y</i><sub><i>B</i></sub>)</span> równanie <span class="texhtml" dir="ltr">(<i>y</i><sub><i>A</i></sub> − <i>y</i><sub><i>B</i></sub>)(<i>x</i> − <i>x</i><sub><i>B</i></sub>) − (<i>x</i><sub><i>A</i></sub> − <i>x</i><sub><i>B</i></sub>)(<i>y</i> − <i>y</i><sub><i>B</i></sub>) = 0</span>, natomiast relację incydencji interpretuje się jako relację przynależności do tego zbioru.</span></li><li><span style="font-size: small;">Powyżej teoria matematyczna była opisywana z bardzo formalnego punktu widzenia, tzn. przez pryzmat operacji na symbolach matematycznych. Matematycy jednak zwykle nie wyobrażają sobie matematyki w ten sposób. Rozumują raczej w kategoriach przestrzeni i struktur, składających się z pewnego zbioru elementów (np. liczb) oraz działań i relacji między nimi (np. relacje porządku i działania algebraiczne). Zbiory wraz z różnego rodzaju powiązaniami pomiędzy ich elementami zwane są właśnie <i>strukturami</i> lub <i>przestrzeniami</i>. Na poziomie formalnym pojęcia te są synonimami pojęcia modelu, jednak koncepcyjnie podejście to ułatwia skoncentrowanie się na bardziej uchwytnych obiektach (elementach przestrzeni), niż na formalnych manipulacjach symbolami.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W praktyce matematycy nie przejmują się zanadto powyższym formalizmem podczas rozszerzania danej teorii (a więc, formalnie, tworzenia nowej). Poprawne (w sensie praktycznym) dowody matematyczne są jednak w odczuciu matematyków sprowadzalne do dowodów formalnych. Obecnie rozwija się formalizację matematyki opartą na metodach informatycznych, która pozwala na pełny formalny zapis dowodów dający się stosować w praktyce.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-7524935740418298232012-04-18T07:26:00.000-07:002012-04-18T07:26:00.413-07:00Nauki techniczne - podział<div style="text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><b><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: x-large;">Nauki techniczne</span><span style="font-size: x-large;"> </span></b></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">w Polsce dzielą się na następujące dyscypliny:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">architektura i urbanistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">automatyka i robotyka</span></li><li><span style="font-size: small;">biocybernetyka i inżynieria biomedyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">budowa i eksploatacja maszyn</span></li><li><span style="font-size: small;">budownictwo</span></li><li><span style="font-size: small;">elektronika</span></li><li><span style="font-size: small;">elektrotechnika</span></li><li><span style="font-size: small;">geodezja i kartografia</span></li><li><span style="font-size: small;">górnictwo</span></li><li><span style="font-size: small;">informatyka</span></li><li><span style="font-size: small;">inżynieria chemiczna</span></li><li><span style="font-size: small;">inżynieria materiałowa</span></li><li><span style="font-size: small;">inżynieria środowiska</span></li><li><span style="font-size: small;">mechanika</span></li><li><span style="font-size: small;">metalurgia</span></li><li><span style="font-size: small;">mechatronika</span></li><li><span style="font-size: small;">technologia chemiczna</span></li><li><span style="font-size: small;">telekomunikacja</span></li><li><span style="font-size: small;">transport</span></li><li><span style="font-size: small;">włókiennictwo</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-9341948986888930922012-04-11T07:24:00.000-07:002012-04-11T07:24:00.877-07:00Nauki matematyczno-przyrodnicze<div style="text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: x-large;"><b>Nauki matematyczno-przyrodnicze</b> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">to grupa nauk, do której zalicza się nauki przyrodnicze (lub w węższym zakresie definiowania silnie zmatematyzowane ich elementy) oraz matematykę i nauki w stosunku do niej pokrewne.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Nauki matematyczno-przyrodnicze:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">matematyka</span></li><li><span style="font-size: small;">fizyka</span></li><li><span style="font-size: small;">astronomia</span></li><li><span style="font-size: small;">chemia</span></li><li><span style="font-size: small;">biologia</span></li><li><span style="font-size: small;">geologia</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Do nauk matematyczno-przyrodniczych zalicza się również bardziej szczegółowe dyscypliny nauki wchodzące w skład wyzej wymienionych oraz nauki lezące na pograniczu tych dziedzin jak np:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">geofizyka</span></li><li><span style="font-size: small;">biofizyka</span></li><li><span style="font-size: small;">astrochemia</span></li><li><span style="font-size: small;">oceanologia</span></li><li><span style="font-size: small;">paleontologia</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b> Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-32064592666031864422012-04-04T07:20:00.000-07:002012-04-04T07:20:00.429-07:00Nauki biologiczne - podział<div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">W Polsce <span style="font-size: x-large;"><b>nauki biologiczne</b></span> dzielą się na następujące dyscypliny naukowe:</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">biochemia</span></li><li><span style="font-size: small;">biofizyka</span> <ul><li><span style="font-size: small;">biomechanika</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">biologia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">aerobiologia</span></li><li><span style="font-size: small;">anatomia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">antropologia fizyczna</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">astrobiologia</span></li><li><span style="font-size: small;">biogeografia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">chorologia</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">bioinformatyka</span></li><li><span style="font-size: small;">biogerontologia</span></li><li><span style="font-size: small;">biologia molekularna</span></li><li><span style="font-size: small;">biologia rozrodu</span></li><li><span style="font-size: small;">biologia rozwoju</span> <ul><li><span style="font-size: small;">embriologia</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">bionika</span></li><li><span style="font-size: small;">botanika</span></li><li><span style="font-size: small;">cytologia (biologia komórki)</span></li><li><span style="font-size: small;">ewolucjonizm</span></li><li><span style="font-size: small;">genetyka</span></li><li><span style="font-size: small;">filogenetyka</span></li><li><span style="font-size: small;">fizjologia</span></li><li><span style="font-size: small;">histologia</span></li><li><span style="font-size: small;">hydrobiologia</span></li><li><span style="font-size: small;">kladystyka</span></li><li><span style="font-size: small;">mikologia</span></li><li><span style="font-size: small;">morfologia</span></li><li><span style="font-size: small;">neurobiologia</span></li><li><span style="font-size: small;">paleontologia</span></li><li><span style="font-size: small;">socjobiologia</span></li><li><span style="font-size: small;">systematyka</span></li><li><span style="font-size: small;">taksonomia</span></li><li><span style="font-size: small;">zoologia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">entomologia</span></li><li><span style="font-size: small;">etologia</span></li></ul></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">biotechnologia</span></li><li><span style="font-size: small;">ekologia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">ekofizjologia</span></li><li><span style="font-size: small;">autekologia</span></li><li><span style="font-size: small;">synekologia</span></li><li><span style="font-size: small;">ekologia krajobrazu</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia ogólna</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia szczegółowa</span> <ul><li><span style="font-size: small;">wirusologia</span></li><li><span style="font-size: small;">bakteriologia</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia gleb</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia wód i ścieków</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia żywności</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia lekarska</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia weterynaryjna</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia rolnicza</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia przemysłowa</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia sanitarna</span></li><li><span style="font-size: small;">mikrobiologia środowiskowa </span></li></ul></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-90586001500822864082012-03-28T07:19:00.000-07:002012-03-28T07:19:01.077-07:00Nauki o Ziemi<div style="text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: x-large;"><b> </b></span></span></div><div style="text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: x-large;"><b>Nauki o Ziemi</b> </span> </span></div><div style="text-align: center;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">to nauki przyrodnicze, których przedmiotem badań jest planetaZiemia. Należą do nich:</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> </div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">geodezja</span></li><li><span style="font-size: small;">geofizyka</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia</span> <ul><li><span style="font-size: small;">geografia fizyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia społeczno-ekonomiczna</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">geologia</span></li><li><span style="font-size: small;">oceanologia</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Nauki o Ziemi mogą być rozumiane jako dział nauk planetarnych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><b><span style="font-size: small;">Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</span></b></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"> <span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-47347257821845083462012-03-21T07:17:00.000-07:002012-03-21T07:17:00.889-07:00Nauki formalne - wiadomości wstępne<div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: x-large;"><b> Nauki formalne</b></span><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: small;"> </span></div><div style="text-align: center;"><br /></div><div style="text-align: center;"><span style="font-family: Verdana,sans-serif; font-size: small;">, także: nauki aprioryczne, nauki dedukcyjne – w klasyfikacji nauk grupa nauk wyróżniona ze względu ma kryterium przedmiotowe. przeciwstawiająca się naukom realnym (nazywanym też empirycznymi).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Przedmiotem badań nauk formalnych są pojęcia i związki między liczbami i pojęciami – konstrukcje abstrakcyjne, świat bytów idealnych. Zaliczają się do nich matematyka, logika i prakseologia. Przedmiotem badań nauk realnych są natomiast przedmioty fizyczne.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-28864461285680820142012-03-14T07:16:00.000-07:002012-03-14T07:16:00.502-07:00Nauki empiryczne - co to w ogóle jest ?<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: x-large;"><b>Nauki empiryczne</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><b> </b>, nazywane też <b>naukami indukcyjnymi</b> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">– w klasyfikacji nauk nauki wyróżnione ze względu na sposób uzasadniania twierdzeń: nauki empiryczne używają głównie rozumowań indukcyjnych, podczas gdy nauki dedukcyjne używają głównie rozumowań dedukcyjnych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Podstawową metodą uzasadniania twierdzeń w naukach empirycznych jest indukcja enumeracyjna, występują też inne rodzaje rozumowań niededukcyjnych. Ci filozofowie nauki, którzy nie uznają indukcji enumeracyjnej za podstawową metodę nauk empirycznych, preferują termin "nauki empiryczne". Termin "nauki indukcyjne" może też odnosić się do nauk realnych, tj. tych nauki, które w odróżnieniu od nauk formalnych badają przedmioty materialne.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-21930158630599098372012-03-07T07:14:00.000-08:002012-03-07T07:14:00.847-08:00Nauki społeczne - wiadomości wstępne, przykłady<div style="text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Nauki społeczne</b> </span></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"> </span>- nauki badające strukturę i funkcje dziejów społeczeństwa, jego kulturę, prawa i prawidłowości jego rozwoju. Obok nauk przyrodniczych i nauk humanistycznych zaliczają się do nauk empirycznych. Nauki społeczne odróżniają się od nauk humanistycznych naukowymi metodami poznania oraz tym, że stosują ścisłe kryteria.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Są to m.in.:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">antropologia</span></li><li><span style="font-size: small;">ekonomia</span></li><li><span style="font-size: small;">etnografia</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia</span></li><li><span style="font-size: small;">historia</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika</span></li><li><span style="font-size: small;">praca socjalna</span></li><li><span style="font-size: small;">politologia</span></li><li><span style="font-size: small;">polityka społeczna</span></li><li><span style="font-size: small;">prawo</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki prawne</span></li><li><span style="font-size: small;">psychologia</span></li><li><span style="font-size: small;">religioznawstwo</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia</span></li><li><span style="font-size: small;">stosunki międzynarodowe</span></li><li><span style="font-size: small;">studia nad rozwojem</span></li><li><span style="font-size: small;">cybernetyka społeczna lub socjocybernetyka</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki o bezpieczeństwie</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki o obronności</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Nie wszystkie nauki są uważane za społeczne. Np.:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">historia może być uważana za humanistyczną ze względu na miejscowy charakter kulturowy.</span></li><li><span style="font-size: small;">niektóre dyscypliny mają charakter poznania podobny do nauk przyrodniczych np. antropologia czy archeologia.</span></li><li><span style="font-size: small;">pewne społeczne dyscypliny są interdyscyplinarne np. socjologia, która obejmuje socjobiologię odwołującą się do pewnych praw biologii (m.in. dobór krewniaczy) czy nauki ekonomiczne, odwołujące się m.in. do modelowania matematycznego (ekonomia matematyczna, ekonometria).</span></li><li><span style="font-size: small;">do nauk społecznych zalicza się również geografię, którą powszechnie uważa się za naukę przyrodniczą, zapominając, że drugą częścią geografii jest geografia społeczno-ekonomiczna i polityczna.</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-30290281638636173192012-02-28T07:11:00.000-08:002012-02-28T07:11:00.762-08:00Nauki humanistyczne<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Nauki humanistyczne</b></span> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">– grupa nauk, których przedmiotem badań jest człowiek jako istota społeczna i jego twórczość.</span></div><table class="toc" id="toc" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> </tr></tbody></table><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Nauki_humanistyczne_a_przyrodnicze"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Nauki_humanistyczne_a_przyrodnicze"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Nauki_humanistyczne_a_przyrodnicze">Nauki humanistyczne a przyrodnicze</span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Nauki_humanistyczne_a_przyrodnicze"> </span><span class="editsection"></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Jednak choć ich metodyka nie jest ścisła, to nie ma w niej dowolności, to znaczy określone są pewne zasady pozwalające odróżniać rzetelną wiedzę od innych wypowiedzi. To co zalicza się do nauk przyrodniczych, a co do humanistycznych wynika w pewnym stopniu z tradycji.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Czasami uważa się, że nauki humanistyczne różnią się tym od przyrodniczych, że nie można ująć przedmiotu ich badań w sposób matematyczny. Nie jest to jednak do końca prawda. Wielokrotnie zdarzało się bowiem, że dana nauka humanistyczna "matematyzowała" się do tego stopnia, że właściwie należałoby zmienić jej klasyfikacje. Przykładem jest np: stosowanie metod statystycznych w socjologii, rozbudowany aparat matematyczny ekonometrii, czy stosowanie technik informatycznych w językoznawstwie.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W anglosaskim kręgu kulturowym nauki humanistyczne dzielą się na <i>arts</i>, czyli nauki związane z kulturą, sztuką, jak historia sztuki, filologia, muzykologia, etyka, niektóre działy filozofii, oraz nauki <i>social sciences</i>, czyli bardziej związane ze społeczeństwem, z jego stroną użyteczną i praktyczną, i z jego kontaktem ze środowiskiem naturalnym jak historia, archeologia, socjologia, psychologia, ekonomia i antropologia.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dyscypliny_humanistyczne"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dyscypliny_humanistyczne"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Dyscypliny_humanistyczne">Dyscypliny humanistyczne</span><span class="editsection"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="editsection"> </span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Dyscypliny nauk humanistycznych w Polsce:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">administracja</span></li><li><span style="font-size: small;">anglistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">archeologia</span></li><li><span style="font-size: small;">bibliologia</span></li><li><span style="font-size: small;">dziennikarstwo</span></li><li><span style="font-size: small;">etnologia</span></li><li><span style="font-size: small;">filozofia</span></li><li><span style="font-size: small;">germanistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">historia</span></li><li><span style="font-size: small;">historia sztuki</span></li><li><span style="font-size: small;">italianistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">językoznawstwo</span></li><li><span style="font-size: small;">kulturoznawstwo</span></li><li><span style="font-size: small;">literaturoznawstwo</span></li><li><span style="font-size: small;">muzykologia</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki prawne</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki o zarządzaniu</span></li><li><span style="font-size: small;">pedagogika</span></li><li><span style="font-size: small;">politologia</span></li><li><span style="font-size: small;">polonistyka</span></li><li><span style="font-size: small;">praca socjalna</span></li><li><span style="font-size: small;">psychologia</span></li><li><span style="font-size: small;">religioznawstwo</span></li><li><span style="font-size: small;">socjologia</span></li><li><span style="font-size: small;">teologia</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><br /></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-91334979369283091332012-02-21T07:09:00.000-08:002012-02-21T07:09:00.365-08:00Nauki przyrodnicze - wiadomości ogólne<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: x-large;"><b>Nauki przyrodnicze</b> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><b><span style="font-size: small;">(w terminologii angielskiej zwane <i>natural sciences</i>) </span></b></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">to mało precyzyjne określenie dziedzin nauki, które zajmują się badaniem różnych aspektów świata materialnego, ożywionego i nieożywionego, zazwyczaj z zastosowaniem aparatu matematycznego, jak również właściwej sobie metodologii.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div> </div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Pojęcie nauk przyrodniczych jest bardzo nieostre i często trudno jest zdecydować, czy dana nauka zalicza się do nauk przyrodniczych czy humanistycznych. Często decyduje tu tradycja, nie zaś racjonalne kryteria.</span></div><div style="text-align: center;"> </div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Na przykład geografia jest uważana za naukę raczej przyrodniczą, ale wiele jej działów ma charakter społeczny (choćby demografia). Z drugiej strony ekonomia stosuje bardzo przyrodnicze podejście do badanych zjawisk.</span> </div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Do ważniejszych nauk przyrodniczych należą:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">astronomia</span></li><li><span style="font-size: small;">biologia (nauki biologiczne)</span></li><li><span style="font-size: small;">chemia</span></li><li><span style="font-size: small;">fizyka</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki o Ziemi</span></li></ul><br /><br /><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</b></span></div><span style="font-size: small;"> </span><br /><span style="font-size: small;"> </span>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-1701179416515835072012-02-14T07:07:00.000-08:002012-02-14T07:07:00.855-08:00Nauki ścisłe - podział<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Nauka ścisła</b></span></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b> </b></span> - nauka, w której ściśle i dokładnie opisuje oraz modeluje się zjawiska, a także weryfikuje się hipotezy za pomocą doświadczeń i dowodów matematycznych. Do opracowywania danych doświadczalnych stosowana jest statystyka. Nauki ścisłe to nauki matematyczne i nauki przyrodnicze.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Nauki matematyczne:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">chemia</span></li><li><span style="font-size: small;">ekonomia</span></li><li><span style="font-size: small;">fizyka</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia fizyczna</span></li><li><span style="font-size: small;">matematyka</span></li><li><span style="font-size: small;">informatyka</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Nauki przyrodnicze:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">astronomia</span></li><li><span style="font-size: small;">biologia</span></li><li><span style="font-size: small;">chemia</span></li><li><span style="font-size: small;">fizyka</span></li><li><span style="font-size: small;">geografia fizyczna</span></li></ul><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><b>Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter ! </b></span></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-31848845001986598712012-02-07T09:17:00.000-08:002012-02-07T09:17:01.178-08:00Nauka - pojęcie podstawowe<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><b>Nauka</b></span> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">– autonomiczna część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje człowiek. Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej lub metod naukowych nazywanych też paradygmatami nauki poprzez działalność badawczą prowadzącą do publikowania wyników naukowych dociekań. Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań w celu weryfikacji ich wyników, prowadzi do powstania wiedzy naukowej. Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako nauka.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Pojęcie "nauka" w języku polskim jest znacznie szersze niż angielskie "science", które obejmuje jedynie nauki przyrodnicze. Osiągnięcia nauki oraz obraz świata, który ona buduje, stały się częścią kultury masowej. Ludzie z jednej strony wierzą we wszechmoc nauki, ale z drugiej strony obawiają się negatywnych skutków, zastosowania jej w złym celu. Naukowiec budzi szacunek jako osoba starająca się obiektywnie spoglądać na rzeczywistość. Jednocześnie istnieje negatywny stereotyp szalonego badacza w poplamionym fartuchu, który w mrocznym laboratorium przeprowadza podejrzane eksperymenty, aby wykraść naturze jej kolejną tajemnicę.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W opozycji do świata nauki posługującego się metodą naukową znajduje się pseudonauka (i paranauka), której przedstawiciele odrzucają takie podejście do prowadzania badań. Naukowcy wytykają im, że wykorzystują autorytet nauki, aby promować niesprawdzone hipotezy i domysły, które nie dają się zweryfikować naukowo.</span></div><table class="toc" id="toc" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><tbody><tr> <td><span style="font-size: small;"><br /></span></td> </tr></tbody></table><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Systematyka_nauk"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Systematyka_nauk"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><span class="mw-headline" id="Systematyka_nauk">Systematyka nauk</span></span></span></h2><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Podzia.C5.82_tradycyjny"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Podzia.C5.82_tradycyjny"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Podzia.C5.82_tradycyjny">Podział tradycyjny</span></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Podzia.C5.82_tradycyjny"> </span></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Systematyka tradycyjna dzieli nauki na</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">nauki formalne: </span><ul><li><span style="font-size: small;">nauki ścisłe, czyli matematykę, logikę, nauki strukturalne;</span></li></ul></li><li><span style="font-size: small;">nauki realne </span><ul><li><span style="font-size: small;">nauki przyrodnicze, czyli nauki zajmujące się światem postrzeganym przez człowieka: fizyka, chemia, biologia, nauki o Ziemi, astronomia, medycyna teoretyczna, geografia...;</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki inżynieryjne – tu podstawowa różnica między nauką i inżynierią polega na tym że ta druga zajmuje się tym jak budować i tym co już zbudowane.</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki humanistyczne, zajmujące się człowiekiem i jego wytworami kulturowo-duchowymi: historia, antropologia kulturowa, filozofia, lingwistyka...;</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki społeczno-ekonomiczne, zajmujące się społeczeństwem, jego organizacją, zmianami: antropologia, historia, geografia, politologia, stosunki międzynarodowe, ekonomia, socjologia, pedagogika, psychologia.</span></li></ul></li></ul><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dziedziny_nauki_w_Polsce"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Dziedziny_nauki_w_Polsce"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Dziedziny_nauki_w_Polsce">Dziedziny nauki w Polsce</span></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Dziedziny_nauki_w_Polsce"> </span></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Formalno-prawny podział na dziedziny naukowe w Polsce zawarty jest w uchwale Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów z dnia 24 października2005 roku w sprawie określenia dziedzin nauki i dziedzin sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych (Monitor Polski z dnia 12 grudnia 2005 roku).</span> </div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Najwybitniejsi polscy naukowcy – członkowie rzeczywiści Polskiej Akademii Nauk należą w jej ramach do Wydziałów i Komitetów PAN. Tym samym także strukturę PAN można uznać za odzwierciedlenie podziału dziedzin nauki w Polsce:</span></div><ul style="font-family: Verdana,sans-serif;"><li><span style="font-size: small;">nauki społeczne w skład wydziału wchodzą komitety nauk: demograficznych; ekonomicznych; etnologicznych; filozoficznych; historycznych; o kulturze; o kulturze antycznej; o literaturze; o pracy i polityce społecznej; organizacji i zarządzania; orientalistycznych; o sztuce; pedagogicznych; politycznych; pra- i protohistorycznych; prawnych; psychologicznych; teologicznych; słowianoznawstwa; socjologii; statystyki i ekonometrii oraz Badania Polonii; Historii Nauki i Techniki; Językoznawstwa.</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki biologiczne to komitety: antropologii; biochemii i biofizyki; biologii ewolucyjnej i teoretycznej; botaniki; cytobiologii; ekologii; mikrobiologii; neurobiologii; ochrony przyrody; parazytologii; zoologii.</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki matematyczne, fizyczne i chemiczne czyli komitety: astronomii; chemii; chemii analitycznej; fizyki; krystalografii; matematyki.</span></li><li><span style="font-size: small;">nauki techniczne, w skład wydziału wchodzą komitety naukowe: akustyki; architektury i urbanistyki; automatyki i robotyki; biocybernetyki i inżynierii biomedycznej; budowy maszyn; elektroniki i telekomunikacji; elektrotechniki; informatyki; inżynierii chemicznej i procesowej; inżynierii lądowej i wodnej; mechaniki; metalurgii; metrologii i aparatury naukowej; nauki o materiałach; termodynamiki i spalania; transportu.</span></li><li><span style="font-size: small;">nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych – czyli komitety: agrofizyki; biologii rozrodu zwierząt; ekonomiki rolnictwa; fizjologii, genetyki i hodowli roślin; gleboznawstwa i chemii rolnej; melioracji i inżynierii środowiska rolniczego; nauk leśnych; nauk o żywności; nauk ogrodniczych; nauk weterynaryjnych; nauk zootechnicznych; ochrony roślin; techniki rolniczej; technologii drewna; uprawy roślin; zagospodarowania ziem górskich.</span></li><li><span style="font-size: small;">nauk medycznych – komitety: epidemiologii i zdrowia publicznego; fizyki medycznej, radiobiologii i diagnostyki obrazowej; genetyki człowieka i patologii molekularnej; immunologii i etiologii zakażeń człowieka; nauk fizjologicznych; nauk neurologicznych; nauki o żywieniu człowieka; patofizjologii klinicznej; rehabilitacji, kultury fizycznej i integracji społecznej; rozwoju człowieka; terapii i nauk o leku.</span></li><li><span style="font-size: small;">nauk o Ziemi i nauk górniczych – na wydział składają się komitety: geodezji; górnictwa; badań czwartorzędu; badań morza; geofizyki; gospodarki surowcami mineralnymi; gospodarki wodnej; inżynierii środowiska; nauk geograficznych; nauk geologicznych; nauk mineralogicznych.</span></li></ul><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Inne_podzia.C5.82y"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Inne_podzia.C5.82y"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Inne_podzia.C5.82y">Inne podziały</span></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Inne_podzia.C5.82y"> </span></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Często ze względu na dużą użyteczność matematyki w naukach przyrodniczych używa się dla nich wspólnego określenia nauki matematyczno-przyrodnicze. Podział ten nie jest jednak zbyt ścisły. Na przykład geografia jest jednocześnie nauką przyrodniczą i społeczną, a historia społeczną i humanistyczną.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Innym typem klasyfikacji jest podział na nauki eksperymentalne, które zajmują się zjawiskami stale i niezmiennie powtarzalnymi oraz nauki punktowe, w których dominuje badanie zjawisk unikalnych mogących wydarzyć się tylko raz. Te pierwsze charakteryzują się możliwością stosowania technik eksperymentalnych, podczas gdy te drugie są skazane na wyjaśnianie zjawisk <i>post factum</i>, bez dokładnej możliwości przewidywania przyszłych zjawisk.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Do tych pierwszych zaliczają się wszystkie nauki ścisłe oraz większość przyrodniczych, oprócz geografii, astronomii i częściowo medycyny oraz biologii. Można jednak do nich zaliczyć również część nauk tradycyjnie społecznych, takich jak historia, ekonomia, politologia czy socjologia. Do tych drugich należy większość nauk humanistycznych, ale także część przyrodniczych – zwłaszcza nauki o Ziemi i astronomia, częściowo także medycyna i biologia.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W zbliżony sposób dzieli się nauki na idiograficzne, czyli takie, które opisują jakieś zjawiska i procesy, nie dążąc do ich wyjaśniania i nomotetyczne, które próbują wyjaśniać zjawiska poprzez tworzenie praw i teorii. Podział ten jednak wydaje się nieaktualny, gdyż obecnie praktycznie wszystkie nauki dążą do tworzenia praw ogólnych. Niemniej jednak do nauk idiograficznych zalicza się etnografię czy działy biologii zajmujące się systematyką.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W różnych okresach dziejów cywilizacji różne dyscypliny nauki faworyzowano jako naukę najważniejszą, największą lub najczystszą, nazywając ją "królową nauk". Miano takie przypisywano filozofii, astrologii, matematyce, fizyce i innym dziedzinom.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Problemy_z_paranaukami_i_naukami_humanistycznymi"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Problemy_z_paranaukami_i_naukami_humanistycznymi"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Problemy_z_paranaukami_i_naukami_humanistycznymi">Problemy z paranaukami i naukami humanistycznymi</span></span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Problemy_z_paranaukami_i_naukami_humanistycznymi"> </span></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Według Thomasa Kuhna istnieją dyscypliny wiedzy, które znajdują się na etapie przedparadygmatycznym. Nie są one uznane za naukowe ze względu na brak badań i eksperymentów mogących je sfalsyfikować, gdyż nie wypracowano jeszcze odpowiednich metod, w oparciu o które można by przeprowadzić odpowiednie badania. Tego rodzaju wiedzę nazywa się jednak raczej paranauką niż nauką właściwą. Nauką właściwą jest tylko taka wiedza, która jest oparta na rzetelnej metodzie naukowej. Przyczyny, dla których wiele paranauk nie osiąga stadium prawdziwej nauki, są różne. Czasami powodem jest brak środków na badania, a czasami sama natura badanych zjawisk, dla których nikomu dotąd nie udało się zaproponować skutecznego eksperymentu falsyfikującego.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Koncepcja falsyfikowalności jako rozróżnienia nauki od nienauki napotyka na problemy w zakresie nauk humanistycznych, które nie bazują na metodologii, która może być uznana za łatwo wymierną matematycznie czy statystycznie, choć tradycyjna metoda naukowa przewiduje tutaj możliwość falsyfikacji w oparciu o zebrany materiał historyczny. Niemniej natura niektórych badań, np. w zakresie teorii poezji, powoduje, że nie mogą one być poddane jakiejkolwiek falsyfikacji. Podobne problemy występują też przy wielu teoriach psychologicznych i socjologicznych. Wg jednych (np. pozytywistów logicznych) tego rodzaju wiedzy nie można zatem traktować jako nauki, tylko jako rodzaj próby, w miarę systematycznego opisu zjawisk, które z natury nigdy nie poddadzą się pełnemu naukowemu opracowaniu. Inni jednak próbują uznawać tego rodzaju wiedzę za naukę, ze względu na naturę jej tworzenia, która polega na badaniu, dyskutowaniu i publikowaniu otrzymanych wyników, jednak bez możliwości ich falsyfikacji, a co modniejsze ostatnio, także bez jakiejkolwiek weryfikacji merytorycznej (porównaj Sokal hoax).</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Powody, dla których szereg dziedzin usiłuje określić się jako permanentnie pozostające ze swej natury poza metodologią naukową, są dwojakiej natury: psychologiczne i finansowe.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Chcąc dostąpić szacunku, jaki wzbudza ogólnie pojęcie naukowości, ich przedstawiciele postulują, aby np. analizę "co poeta miał na myśli" uznać za przejaw analizy naukowej wiersza, a nie za opinię badacza. Warto pamiętać, że olbrzymia ilość znakomicie skonstruowanych teorii, sądów, wypowiedzi i twórczości jak muzyka, poezja, biografistyka, malarstwo, religia i inne wytwory kultury, nigdy nie aspirowała do bycia dziedzinami naukowymi, a pomimo to zyskała powszechne znaczenie i uznanie. Jakości sądów "o tym co poeta miał na myśli" nie umniejsza w żaden sposób fakt ich nienaukowości. Podobnie jeśli ktoś prezentuje pewne poglądy na temat psychologii ludzkiej, jednak ich treść nie pozwala na stwierdzenie w jakich warunkach można je uznać za nieprawdziwe (np. istnieje niematerialna dusza ludzka, jednak nie da się jej w żaden sposób zaobserwować, albo istnieje id, albo uznanie solipsyzmu), to jedyną szansą na utrzymanie szacunku naukowca jest zbudowanie lobby, które przyzna, że wiedza taka jest wiedzą naukową innego niż "falsyfikowalna nauka" rodzaju.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Poj.C4.99cie_naukowo.C5.9Bci_i_metanauka"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Poj.C4.99cie_naukowo.C5.9Bci_i_metanauka"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Poj.C4.99cie_naukowo.C5.9Bci_i_metanauka">Pojęcie naukowości i metanauka</span></span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Poj.C4.99cie_naukowo.C5.9Bci_i_metanauka"> </span></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W praktyce bardzo często trudno jest ustalić, co jest nauką, a co nie jest . Kontrowersje wokół tego tematu trwały niemal do początków XX w. i w odniesieniu do niektórych dziedzin trwają do dziś. W wielu konkretnych przypadkach problemem jest także odpowiedź na pytania kiedy i czy dana teoria jest teorią naukową i na filozoficzne już pytanie czy dana teoria jest prawdziwa.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W ostatnich latach zaczyna się odchodzić od "humanistycznego" pojęcia naukowości na rzecz naukowości wynikającej z tzw. ograniczonej racjonalności (ang. <i>bounded rationality</i>) i bazującej na konsekwencjach wyników kognitywistyki i współczesnego generalizującego podejścia systemowego (ogólnej teorii systemów). W tym sensie, paradygmaty nauki/naukowości są związane z pojęciem obowiązującego konsensusu społecznego i wiedzy o wiedzy (czyli metawiedzy) i są ciągłym obiektem studiów.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">W tym szerokim kontekście całokształt badań i studiów dotyczących nauki i stosujący metody uznawane za naukowe nazywa się metanauką czyli naukoznawstwem.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Kryterium_naukowo.C5.9Bci"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Kryterium_naukowo.C5.9Bci"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Kryterium_naukowo.C5.9Bci">Kryterium naukowości</span></span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Kryterium_naukowo.C5.9Bci"> </span></span></span></h2><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Ze względu na dynamiczny rozwój wielu nauk klasycznych, wywodzących się z kultury anglosaskiej, podział na nauki przyrodnicze i humanistyczne jest modyfikowany przez wprowadzenie pojęcia dziedzina naukowa. Określenie to obejmuje nauki, które najczęściej nie posiadają samodzielnej metodologii lub jest ona dopiero tworzona, ale staje się już odrębnym kierunkiem nauki.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Takie odróżnienie umożliwia rozwój nowej dziedziny do czasu dostatecznego uznania jej przez środowisko akademickie oraz wskazuje na źródła, z których wyrasta. Przykładem może być psychologia, która w XIX wieku nie była jeszcze samodzielną nauką, lecz stanowiła element zainteresowań filozofów, szczególnie zajmujących się teorią poznania.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Dyskusja o tym, czym jest nauka, a czym nie jest i jakie są kryteria naukowości, ma bardzo długą historię. Warto wszakże pamiętać, że nauka, będąc najstarszym spójnym systemem kulturowym człowieka (obok muzyki), rozwija się niezależnie od teorii własnego rozwoju i według naturalnie określających ten rozwój praw, których badanie ledwie rozpoczęto.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Pocz.C4.85tki_paradygmatu_naukowego"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Pocz.C4.85tki_paradygmatu_naukowego"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Pocz.C4.85tki_paradygmatu_naukowego">Początki paradygmatu naukowego</span></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Pocz.C4.85tki_paradygmatu_naukowego"> </span></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Rozmaici filozofowie próbowali na różne sposoby tworzyć jasne kryteria naukowości oraz prawdziwości. Lista tego rodzaju prób jest bardzo długa. Poniżej zamieszczono tylko najważniejsze z nich.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Kartezjusz twierdził, że ściśle naukowe i pewne jest tylko to, co da się wywieść wprost z rozważań abstrakcyjno-logicznych – a więc "dobra filozofia", matematyka i logika. Pozostałe działy wiedzy stają się tym bardziej naukowe, im bardziej korzystają z dokonań nauk abstrakcyjno-logicznych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Empirycy brytyjscy na czele z Locke'm twierdzili przeciwnie – że naukowa jest tylko ta wiedza, która została potwierdzona eksperymentalnie, a wszystko czego się nie da dowieść w ten sposób jest tylko czystą spekulacją.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Immanuel Kant zauważył, że ani same zbiory faktów potwierdzonych eksperymentalnie, ani rozważania czysto spekulacyjne nie prowadzą zazwyczaj do rzetelnej, użytecznej wiedzy. Badając drogi postępowania najsławniejszych fizyków swoich czasów, stwierdził on, że prawdziwym źródłem wiedzy naukowej jest stosowanie odpowiedniej metody polegającej na świadomym, początkowo czysto spekulacyjnym tworzeniu spójnych logicznie hipotez, a dopiero później weryfikowanie ich drogą empiryczną. Same fakty empiryczne są tylko zbiorami takich faktów i nic z nich dla nas nie wynika. Dopiero dobra teoria jest w stanie zrobić z nich użytek. Weryfikacja empiryczna hipotez jest jednak niezbędna do odrzucania błędnych teorii i nie można się bez niej obejść, gdyż spójnych logicznie hipotez można tworzyć nieskończoną liczbę. Tak więc wiedza naukowa to dobra teoria oraz jej empiryczne potwierdzenie.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Utylitaryści amerykańscy twierdzili z kolei, że o tym, czy dana teoria jest naukowa czy nie, decyduje jej użyteczność. Jeśli stosowanie jakiejś teorii w praktyce daje pozytywne rezultaty (na przykład silnik zbudowany z uwzględnieniem drugiej zasady termodynamiki działa), to znaczy że teoria jest dobra i naukowa niezależnie od tego, jaka jest jej struktura i w jaki sposób udało się do niej dojść.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Pozytywizm_logiczny_i_jego_krytyka"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Pozytywizm_logiczny_i_jego_krytyka"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Pozytywizm_logiczny_i_jego_krytyka">Pozytywizm logiczny i jego krytyka</span></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Pozytywizm_logiczny_i_jego_krytyka"> </span></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Empirokrytycyści i pozytywiści logiczni uściślili poglądy Kanta tworząc pojęcie "weryfikacji teorii". Pojęcie to było rozwijane głównie w ramach kręgów związanych z Kołem Wiedeńskim. U jego podstaw legło przekonanie, że teoria czy pogląd mogą zostać uznane za naukowe, jeśli wypowiadają jakąś prawdę o rzeczywistości, która może znaleźć potwierdzenie w doświadczeniu. Treści nienaukowe zaś, to takie, które są niezależne od doświadczenia. Tym samym utworzono program uporządkowania nauki postulujący usunięcie z niej wszystkich treści mówiących nie o doświadczeniu i rzeczywistości, lecz o np. konstrukcjach teoretycznych.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Program ten szybko został zanegowany, zaś głównym autorem ataku na te poglądy był Karl Popper. Zauważył on, że wiele teorii naukowych – zwłaszcza tych podstawowych – w ogóle nie ma szans (ze względów praktycznych) być dowiedzionych eksperymentalnie. Nie da się na przykład wykonać eksperymentu dowodzącego słuszności zasady zachowania energii w skali całego kosmosu. Podobnie fakt, że jakieś zjawisko zdarza się co dzień (np. co dzień wschodzi Słońce) nie oznacza, że mamy prawo sądzić, że zdarzy się ono w dniu następnym. Jako przykład można się tu posłużyć paradoksem pochodzącym od Russella: człowiek karmi indyka przez każdy dzień jego życia, aby w końcu w ostatnim dniu go zabić. Prace Poppera dotyczyły jedynie określenia, czy dana wypowiedź jest naukowa: wg Poppera jest nią, jeśli dopuszcza efektywną falsyfikację.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Krytyka pozytywizmu logicznego Poppera doprowadziła go do próby budowy innych kryteriów naukowości, niż proponowane w ramach Koła Wiedeńskiego. Spostrzegł on, że jakkolwiek nie da się przedstawić eksperymentu czy zjawiska, które absolutnie dowodziłoby danej teorii, to można jednak wymyślić dla tego rodzaju teorii eksperyment, który dowiódłby ich niesłuszności. Tak więc dla podważenia zasady zachowania energii wystarczy zbudować urządzenie, które będzie miało stale ujemny bilans energii, a mimo to będzie działało. Zdaniem empirokrytycystów naukowe teorie to właśnie te, które da się w ten sposób poddać falsyfikacji. Jeśli teoria jest zbudowana tak, że nie da się wymyślić żadnego eksperymentu, który próbowałby ją obalić, to nie jest naukowa. Poglądy Poppera stanowią dzisiaj jeden z elementów metodologii naukowej, zaś jako prąd filozofii nauki nazywane są popperyzmem.</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Teoria_rewolucji_naukowych_.E2.80.93_paradygmaty_nauki"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Teoria_rewolucji_naukowych_.E2.80.93_paradygmaty_nauki"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><span class="mw-headline" id="Teoria_rewolucji_naukowych_.E2.80.93_paradygmaty_nauki">Teoria rewolucji naukowych – paradygmaty nauki</span></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Teoria_program.C3.B3w_badawczych"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Teoria_program.C3.B3w_badawczych">Teoria programów badawczych</span></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Teoria_program.C3.B3w_badawczych"> </span></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Twórcą kolejnego podejścia do zagadnienia naukowości był uczeń Poppera Imre Lakatos. Jego celem stało się połączenie teorii rewolucji naukowych głoszonych przez Kuhna z falsyfikacjonizmem. Lakatos wyróżnił wśród teorii naukowych pewne grupy programów badawczych. Miały być one pewnego typu "twardym rdzeniem" tworzącym powszechnie uznane podstawy rozwoju nauki. W momencie pojawiania się danych sprzecznych z podstawowymi założeniami, naukowcy, zdaniem Lakatosa, budują hipotezy pomocnicze, które mają chronić uznane idee przed odrzuceniem. Lakatos sądził, że warto jest trzymać się programu badawczego, jeżeli jest on postępowy. Dopiero kiedy wokół twardego rdzenia zaczynają narastać niespójne hipotezy pomocnicze, należy go odrzucić i poszukać nowej drogi rozwoju.</span></div><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Metodologia_i_praktyka"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Metodologia_i_praktyka"> </span></span></h2><h2 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: x-large;"><span class="mw-headline" id="Metodologia_i_praktyka">Metodologia i praktyka</span></span></span></h2><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Metodologia"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Metodologia">Metodologia</span></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Metodologia"> </span></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Zasady metodologii, będące sumą przemyśleń wypracowanych w ramach przedstawionych podejść, są z powodzeniem stosowane przez nauki ścisłe. Można zaryzykować twierdzenie, że tzw. twarde jądro nauki (a więc dziedziny tradycyjnie określane w świecie anglosaskim mianem science: fizyka, chemia, biologia i dziedziny pokrewne, ale także historia, czy lingwistyka) doskonale spełnia takie założenia metodologiczne. Problemy natomiast pojawiają się w naukach, które z jakiegoś powodu nie wypracowały właściwych mechanizmów oceny wiedzy, a także często, co za tym idzie, paradygmatu. Według Kuhna nauki te znajdują się w stanie przed-paradygmatycznym. Zwykle spowodowane jest to np. młodością danej dziedziny wiedzy, jak na przykład w wypadku socjologii, rozumianej jako nauka empiryczna oparta na rzetelnych badaniach statystycznych, której historia liczy ledwie niecałe dwieście lat (choć jej początki datowane są na prace Galtona).</span></div><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span class="mw-headline" id="Polityka_i_praktyka"> </span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Polityka_i_praktyka">Polityka i praktyka</span></span></span></h3><h3 class="modifiedSectionTitle" style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;"><span style="font-size: large;"><span class="mw-headline" id="Polityka_i_praktyka"> </span></span></span></h3><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><span style="font-size: small;">Innymi powodami utrudniającymi rzetelne stosowanie metodologii nauk ścisłych może być zależność od polityki, chęć takiego przedstawiania wyników, jakby miały one ważne znaczenie, co zwykle pokrywa się z ogłaszaniem wyników jako rewolucyjnych, chęć dostępu do funduszy badawczych. Współczesne stosowanie w nauce zasad marketingu i reklamy, zapoczątkowane amerykanizacją nauki w początkach XX w. doprowadza często do mylenia popularności (w sensie: medialności) z rzetelnością czy znaczeniem wiedzy.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><br /></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif;"><b><span style="font-size: small;">Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter !</span></b></div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6054280077579988461.post-70565137936021041412012-01-30T09:07:00.000-08:002012-01-30T10:43:04.975-08:00Witaj na www.nauka-prawa-jazdy.blogspot.com !<div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: large;"><b><br />
</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: large;"><b>Blog </b></span><br />
<br />
<span style="font-size: large;"><b><a href="http://nauka-prawa-jazdy.blogspot.com/">www.nauka-prawa-jazdy.blogspot.com</a> </b></span><br />
<br />
<span style="font-size: large;"><b> został stworzony dla osób zainteresowanych nauką i chcących ciągle poznawać i uczyć się nowych rzeczy.</b></span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><br />
</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><br />
</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Znajdziesz tu przydatne informacje opisujące każdą dziedzinę nauki oraz wyszczególniające rodzaje tych nauk. Poznasz bliżej znaczenie słowa geografia, chemia, fizyka, matematyka, językoznawstwo. </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br />
</div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Będziesz miał możliwość wykonywania przydatnych ćwiczeń ( nie tylko maturalnych). Pokażemy Ci gdzie i jak szukać przydatnych rzeczy. </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br />
</div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Pokażemy co zrobić aby nauka nie była nudna lecz fascynująca. </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br />
</div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Dzięki nam nauczysz się szybkiego czytania. Poznasz skuteczny sposób aby stworzyć swoją mapę myśli. </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br />
</div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Nauczymy Cię rozwijać swoje możliwości i sprawimy że odpowiednio pokierujesz swoim życiem. </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br />
</div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Ukażemy Ci kierunki kształcenia jakie warto wybrać. Podpowiemy do jakiej szkoły iść. </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Przybliżymy Ci kierunki kształcenia oraz opiszemy szczegółowo każdy z nich.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br />
</div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Zapoznasz się z możliwościami jakie daje polskie szkolnictwo. Będziesz miał okazję bliżej przyjrzeć się nauce.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"> </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Podpowiemy Ci co robić aby Twoja nauka była intensywniejsza, a przede wszystkim skuteczniejsza. Abyś szybciej opanował zadany materiał.</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><br />
</div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;">Nauczymy Cię korzystać z różnych źródeł wiedzy oraz udoskonalimy Twój rozwój osobisty. </span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><br />
</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><br />
</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: center;"><span style="font-size: small;"><br />
</span></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: left;"><b><span style="font-size: small;"><br />
</span></b></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: left;"><b><span style="font-size: small;">Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter,</span></b></div><div style="font-family: Verdana,sans-serif; text-align: left;"><b><span style="font-size: small;">zespół <a href="http://nauka-prawa-jazdy.blogspot.com/">www.nauka-prawa-jazdy.blogspot.com</a> !</span></b><br />
<br />
</div>Iga Kaługahttp://www.blogger.com/profile/17601401168901332188noreply@blogger.com0